De tragiek van Rome

Het centrum van de ministaat van het Vaticaan is de Sint Pieter.

Het is tragisch dat de centrale leiding van de katholieke kerk ook de soeverein is van een staat, het Vaticaan, hoe klein deze ook is. De kerk staat altijd een beetje haaks op de maatschappij. Maar in de loop van de geschiedenis heeft het centrale bestuur zijn pastoraat steeds meer opgevat als een macht die het over anderen uitoefent, zoals een staat dit doet. Het heeft niet alleen meer en meer de uiterlijkheden van een staat overgenomen, maar ook zijn bureaucra­tie en juridische wijze van denken. Bovenal heeft het de visie van de regering van de staat overgenomen om hen die het moet dienen, als een roerige massa te zien die onder bedwang gehouden moet worden.

De bis­schop van Rome groeide in aanzien naarmate de macht van de Romeinse keizer in West-Europa afnam. Vooral toen de keizer van Rome in het begin van de vierde eeuw naar Con­stantinopel (Istanbul) verhuisde, nam de invloed van de paus toe. Men­ legde meer en meer conflicten aan hem voor, die plaatse­lijke ge­meen­schappen niet konden oplossen. Pausen namen meer en meer een positie in als die van een staats­hoofd. De monarchie werd het na te volgen model van be­stuur.

Eigenlijk had juist het omgekeerde moeten gebeuren: de liefdevolle wijze waarop christenen elkaar proberen te accep­teren had het model moeten worden voor de maatschap­pij. Nu echter heeft de kerk van Rome haar opdracht om te dienen opgevat als het uitoefenen van controle over het gedrag van christenen en niet-christenen.

In de middeleeuwen werd de paus een soeverein staats­hoofd met als zijn territorium midden-Italië: de kerkelijke staat. In 1870 werd Italië verenigd onder een koning; de paus trok zich terug in zijn paleis dat destijds aan de rand van Rome lag: het Vaticaan.

Aan het einde van de negentiende eeuw kwam overal in Europa nationalisme op. Veel protestantse kerken probeerden ‘natio­nale kerken’ te worden, maar dat kon de wereldwijde katholieke kerk niet. De leiding van de kerk ontwikkel­de een eigen katholiek nationa­lisme: met de mythe van ‘de christelijke middeleeuwen’ en allerlei maatregelen waardoor plaatselijke kerken meer op de Romeinse standaard gingen lijken. Het Vaticaan trok ook het recht naar zich toe om lokale bisschoppen te benoemen.

Een kerk bijeenhouden die wereldwijd is met een grote ver­schei­denheid van talen, gewoonten en inzichten, is verre van gemakke­lijk. De samenhang bewaren is een behoudende, ‘conservatieve’ taak. Ik vind het niet erg dat leiders in de kerk wat conserva­tief zijn. Dat maakt ze misschien wel juist geschikt voor de opdracht die zij moeten vervul­len.

Maar de wijze waarop dit nu in de katholieke kerk gebeurt, vind ik geen­ goede. In plaats van een her­derlijke, opbeurende en bemoedigende leiding is het bestuur betutte­lend, vaak on­derdruk­kend en dikwijls kleinzielig. Het lijkt erop alsof de cen­trale lei­ding van de kerk het bijeenhou­den van de kerk wereldwijd als de enige belangrijke taak in de wereld ziet.

Verschillen helpen conflicten te voorkomen. Hoe meer er geprobeerd wordt om iedereen hetzelfde te laten denken en willen, hoe meer spanningen en conflicten er komen. De katholieke kerk moet naar een ­struc­tuur waarin zij haar ver­scheidenheid  meer recht doet. Ik zie de wereldwijde kerk liever als een netwerk, waarin het centrum zich terughoudend opstelt. Als staat moet het Vaticaan verdwijnen.