Over onfeilbaarheid

Het voorlezen van decreten in de St. Pieterskerk aan het einde van het Eerste Vaticaans Concilie in 1870.

In 1870 is op het Eerste Vaticaans Concilie geprobeerd de positie van de paus ­preciezer te formuleren. Meestal zegt men dat ­de paus toen ‘onfeil­baar’ geworden is. Dit is onjuist. De paus is niet onfeilbaar in de zin dat hij geen fouten kan maken. Het woord is ook niet het kernwoord van de toen gekozen formulering.

Het concilie ver­klaarde dat er geen hoger beroep mo­gelijk is (‘irreformabilis’) tegen bepaalde uitspraken, die de paus precies in zijn functie van paus vast­stelt. De paus moet dan uitdrukke­lijk zeggen dat hij spreekt als degene die de dienst verricht van het beves­ti­gen van zijn broeders en zusters in hun vertrou­wen op God. Er wordt vooronder­steld dat zo’n uitspraak voorafgegaan wordt en begeleidt wordt door wat mensen in de kerk geloven. De pauselijke uitspraak kristalliseert dit geloof uit in een bepaal­de formule­ring. Er kan dan niet daarna nog eens over gestemd worden. De formulering is betrouwbaar – al staat er nergens dat de paus niet op een bepaalde beslissing terug kan komen.

Sinds 1870 is er eenmaal duidelijk zo’n ‘onfeilbare’ uitspraak ge­weest. In 1953 verklaarde de paus uit­drukke­lijk als paus dat Maria met lichaam en ziel ten he­mel was opgeno­men. Dat was een alge­meen verbreid geloof; vóór hij dit bevestigde, had de paus eerst bis­schoppen en theologen geraadpleegd. De documenten die sinds 1870 door een paus zijn gepubliceerd, – elk jaar worden het er meer – verdienen respect, maar zijn niet ‘onfeil­baar’. Daar vallen ook de rondzend­brieven (‘ency­clieken’) van de paus onder. De band met Rome gaat niet verloren, als je de inhoud van deze documenten niet beaamt.

Hebben wij behoefte aan uit­spra­ken waar­tegen geen beroep mogelijk is? Ik betwijfel het. Het streven naar een onaantast­bare waarheid is een erfenis van het zoeken naar zekerheid in de zeventiende eeuw. De strakke opbouw van de middeleeuwse samenleving bezweek toen definitief en men begon te zoeken naar heldere en vaststaande ideeën en begrippen, die overal zouden gelden. Die meende men vooral te vinden in de natuurwe­tenschappen.

De ‘natuurwetten’ leken altijd en overal te gelden en dus absolute zekerheid te geven. Men zag daarbij over het hoofd dat alles mede door plaats en tijd bepaald wordt. De inhoud van ons denken en geloven verandert. Absolute zekerheid is niet te verkrijgen; zelfs de natuurwetenschappen bieden alleen een statistische zekerheid.

Dat wij, eindige mensen, niet over oneindige zekerheid kunnen beschikken, is eigenlijk vanzelfsprekend. We beseffen dat we voortdurend veranderen. We vertrou­wen erop dat de Adem van God ons zal uitdagen om nieuwe manieren te vinden om naar Jezus te kijken en hem na te volgen.

De verklaring van 1870 had ook een praktische kant. Men was bang, gezien de oorlog tussen Frankrijk en Duitsland toen, dat er in de toe­komst geen concilie meer bijeen zou kunnen komen. In 1953 was het doel van de ‘onfeilbare’ uitspraak van Pius XII de status van het pausschap te verhogen. Er was in het geheel geen noodzaak voor die ‘dogmaverklaring’.

De huidige paus, Benedictus XVI, bij een beeld van Maria.

Het zou echter naïef zijn te denken dat de behoefte aan ‘onfeilbaarheid’ nu verdwenen is. Velen binnen en buiten de kerk voelen zich bedreigd in hun eigen bestaan door de gedach­te dat alles kan veranderen. De huidige centrale leiding deelt deze angst  en poogt zoveel mogelijk zeker­heid te bieden door te bena­drukken dat er een kern is in het geloof, die niet aan verandering onderhevig is. Ze duldt geen liturgische praktijken, theologieën of ethisch gedrag, die afwijken van haar stand­punt.

De verkla­ring van 1870 helpt haar daarbij. Want deze heeft bij velen, ook bij mensen in de burelen van het Vaticaan, de indruk gewekt dat bijna alles wat de paus zegt zo absoluut is, dat iedereen in de katho­lieke kerk zich daaraan moet houden. De centrale leiding komt zo in haar gevecht tegen de angst aan de verlangens van bepaalde groepen tegemoet, maar andere ver­vreemdt zij meer en meer van de kerk en het evangelie.

Delen:

Schrijf een reactie

Opgeslagen onder Kerk

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *