Doet het er toe jood te zijn of christen, moslim, of hindoe of boeddhist? Het maakt in elk geval verschil of je in een islamitische of Hindoeïstische of christelijke cultuur opgroeit en leeft. Maar is alles even goed als weg tot menselijke voltooiing? Komen de wereldgodsdiensten op hetzelfde neer?
Satirische interpretatie van de stelling dat alle religies op hetzelfde neerkomen.
Niet zo lang geleden werd ‘christen zijn’ door vele christenen gezien als de enig mogelijke optie voor mensen die zoeken naar de volheid van het leven. Sterker nog: tot aan het Tweede Vaticaans Concilie was de officiële leer van de katholieke kerk dat er buiten de katholieke kerk geen heil is. Dat klonk streng, onverzoenlijk, kwetsend. Het was niet zo duidelijk wat dit concreet inhield, behalve dan dat niet-katholieken niet welkom waren bij katholieke vieringen en bijeenkomsten.
Rond 1950 begon de Amerikaanse studentenpastor Leonard Feenay te preken en te schrijven dat wie niet bij de katholieke kerk behoorde niet naar de ‘hemel’ kon gaan en verdoemd was. Dit was volgens hem een logische conclusie van de uitdrukking ‘buiten de kerk geen heil’. De studentenkerk liep vol, maar in 1953 zette de centrale leiding van de kerk hem buiten de kerk. In 1972 werd deze ‘excommunicatie’ weer opgeheven. Inmiddels had het Tweede Vaticaans Concilie plaats gehad, dat verklaarde dat wie een juist leven proberen te leiden het eeuwig leven kunnen verwerven. Deze verklaring bracht vele missionarissen in geestelijk nood. Zij waren naar vreemde landen gegaan om zoveel mogelijk mensen uitzicht te geven op het eeuwig heil door het geloof te verkondigen en te dopen.
Jezus uniek?
Nu veertig jaar later wordt de vraag gesteld of Jezus uniek is, de enige weg naar God en naar menselijk heil. Het Nieuwe Testament zegt over hem dat ‘er onder de hemel geen andere Naam aan mensen is gegeven, waardoor we ons kunnen laten redden.’ (Handl 4, 12) ‘ Hij is de steen die door u, de bouwlieden, werd verworpen, maar de hoeksteen is geworden.’ (Handl 4, 11), Dat klinkt pretentieus. Is Jezus beter dan Mohammed, Mozes, Boeddha? Het lijkt intolerant Jezus naar voren te schuiven. Of is onze tolerantie onverschilligheid?
Jezus is in elk geval een ander mens en als zodanig uniek. We weten bijna niets met zekerheid over hem. Het Nieuwe Testament tekent echter Jezus als degene die door de dragers van de menselijke cultuur is verworpen, maar vervolgens de grondslag is geworden van een nieuwe samenleving. De grondslag van elke cultuur en staat is, getuige de Bijbelse en de Romeins/Griekse verhalen, moord, geweld, waarbij de moordenaar de winnende partij is, en de stichter van de staat wordt. Kaïn doodt Abel en sticht een stad. Romulus doodt Remus en sticht Rome. Jezus doodt niet; daarentegen is vergeving voor hem een centraal woord. Mede daarom wordt hij gedood: hij is de steen die wordt verworpen. Deze steen wordt de grondslag van een andere wijze van samenleven. De kerk bestaat uit hen die de oproep van Jezus verstaan. Niet meer geldt: ‘de stem van het volk is de stem van God’, maar: ‘de stem van het slachtoffer is de stem van God’.
Vage, open grenzen
Er zijn misschien andere mensen geweest in de wereldgeschiedenis die eenzelfde gang hebben gemaakt. Maar het Jezusverhaal heeft zich doorgezet. Dit ondanks het feit dat in de loop van de eeuwen zijn volgelingen te weinig oog hebben gehad voor de geweldloosheid van Jezus. De volgelingen van vroeger en van nu proeven in de verhalen over en van Jezus de nabijheid van God op een wijze die het niet mogelijk maakt hem ‘in te ruilen’ tegen andere grote figuren.
Christenen moeten misschien met meer durf naar voren komen en zich verzetten tegen een tolerantie die teruggaat op onverschilligheid. Omdat Jezus een mens is en dus beperkt, openbaart zich God niet volledig in deze mens: we kunnen leren van andere unieke mensen. God laat zich zien in andere tradities: ook zij kunnen heil-zaam zijn
De grote godsdienstige stromingen moeten iets van Jezus hebben om wegen naar volheid te zijn. De beweging van Jezus moet open staan voor wat anders is om geweldloos te kunnen zijn. Door te rivaliseren met andere godsdiensten, profeten en wijzen begeef je je al weer op het pad van de strijd en van het geweld. Het is moeilijk daaraan te ontkomen. De kerk moet getuigen van Jezus, maar moet niet anderen onder druk zetten om lid van de kerk te worden. De kerk is ontstaan vanuit de joodse traditie en de Grieks/Romeinse tradities. Haar grenzen zijn vaag en staan open.
One Response to De kerk heeft vage en open grenzen