God na God

De jaren zestig, de tijd waarin ik priester gewijd werd en mijn eerste pastorale activiteiten ondernam, was de tijd van de dood van God. De Anglicaanse priester/dominee Robinson wilde eerlijk over God zijn. Hij benadrukte de afwezigheid van God. Dit werd bijgevallen en versterkt door al die mensen die terecht op Auschwitz en de Shoa wezen. Waar was God in Auschwitz? En waar is God na Auschwitz? Mensen als Ettty Hillesum spraken op een nieuwe manier over God. Niet over God als een alles-kunner, maar over God als de machteloze die bij mensen is in nood en met hen meelijdt.

Foto ontleend aan de facebook-pagina van ‘The Atheist’s Bible Commentary’.

Dat God dood is lijkt bevestigd te worden door de treurige toestand van de meeste christelijke gemeenschappen. Ze vergrijzen in een hoog tempo. Het ene kerkgebouw na het andere wordt aan de eredienst onttrokken. Het gebouw wordt afgebroken of verbouwd tot een appartementencomplex of gebruikt als boekenwinkel, als sportruimte, als restaurant.

Afgezien van het sluiten van kerkgebouwen, moeten we vaststellen dat de kennis over het christendom uitermate mager is. Vele jongeren zegt de naam ‘Jezus’ niets. De media staan in het algemeen afwijzend ten opzichte van het christendom. BBC documentaires over het christendom verheerlijken het gnosticisme als het ware christendom. Het gnosticisme is een stroming waarin het lichamelijke weinig gewaardeerd werd en de nadruk lag op het eigen kunnen van de mens. Omdat de nadruk op het eigen kunnen zo mooi aansluit bij ons modern individualisme slaat het gnosticisme aan.

De verandering in het godsbeeld is misschien een van de meest ingrijpende historische gebeurtenissen van de twintigste en eenentwintigste eeuw. Vele niet-gelovigen beschouwen haar als onbelangrijk. De idee is dan vaak dat geloven het moet afleggen tegen de moderne natuurwetenschappen die met zekerheid de eigenschappen van onze wereld kunnen vaststellen. De religie mag dus wel afgeschaft worden. Ze is een inferieure manier van weten. We kunnen zonder. Maar het terrein waar de natuurwetenschap alles bepalend is, is beperkt. Het is gewoon dat er getwijfeld wordt in de wereld van het religieuze; dit is zelfs wenselijk, want zonder twijfel kan het denken over het menselijk bestaan zich niet ontwikkelen.

In God is geen geweld, zegt een oud christelijk geschrift. In God is geen duisternis, zegt Johannes de evangelist. God is niet almachtig, want je wilt geen almacht hebben over degene die je liefhebt. Je moet eerst een atheïst worden ten aanzien van de almachtige God. Het is nodig afscheid te nemen van een God die het hoogste zijn is en aan wie de eigenschappen van het zijn worden toegeschreven. Je moet ruimte krijgen om te zoeken, na te denken, de werkelijkheid te interpreteren, je op de hoogte stellen van de verschillende vormen van religie en levensbeschouwingen.

Dit proces van afscheid nemen kan heel pijnlijk zijn. Je kunt erin blijven steken. Het kan ook ervaren worden als bevrijdend. Ook dan kun je erin blijven steken. Dit afscheid en op weg gaan naar het nog onbekende kan zich verschillende keren herhalen. Het is misschien voor iedereen – voor mij in elk geval – nog even wennen.