Grond voor publieke liefde

Plattegrond van middeleeuws Brugge

Wanneer je over een stad als Pompeii had kunnen vliegen toen het nog in volle glorie was, had je een stad gezien met rechte straten, open ruimten met vaste plekken voor de verkoop, tempels, kroegen, bordelen, vele grote huizen. Als je daarna een middeleeuwse stad overgevlogen was, had je een heel andere indruk gekregen. Geen rechte straten zoals bij een militair kamp, maar steeds gebogen lijnen die elke bocht tot en verrassing maakten.

Vooral stonden er andersoortige gebouwen: een weeshuis, ziekenhuizen, hofjes voor bejaarden, kerken die bij tijden als marktplaatsen werden gebruikt, minder grote huizen, en ook kroegen met prostituees. Een andere samenleving met meer nadruk op het privéleven, maar vooral op caritatieve instellingen. We hoeven die niet te romantiseren: het kon er liefdeloos toegaan in wees- en armenhuizen, maar er was er tenminste een.

In de vierde eeuw heeft keizer Julianus nog geprobeerd het oude heidendom van het Romeinse rijk te herstellen door de priesters op te dragen diaconale instellingen op te zetten. Dat lukte van geen kanten. Er was geen grond in de losse veelheid van cultussen om daarop instellingen te bouwen die getuigden van de zorg voor de behoeftige medemens.

Plattegrond van Pompeii

De christenen voelden zich onder meer gedreven door een geest van dankbaarheid, die hen ingaf zorg te dragen voor hun medemensen, te beginnen voor hen die het meest nabij waren. Dit gold ook voor de monniken. Zij leefden ver weg van de steden, maar hoewel alles gericht leek te zijn op inkeer, meditatie en gebed, vervulden ze taken als onderwijs, het begraven van de doden, het opvangen van jonge mensen. Vaak hadden rijke mensen geld gegeven voor de stichting van een klooster en daarbij bepaalde sociale activiteiten opgedragen. Dat was vooral in het Oost-Romeinse of Byzantijnse rijk het geval. In het westen trokken groepen religieuzen de steden binnen en deden daar pastoraal werk.

Wie nu over een moderne stad vliegt of er doorheen loopt, ziet in alle steden min of meer dezelfde gebouwen en dezelfde winkels. Kerken zijn zeldzaam; ook bioscopen en theaters zijn dun gezaaid. Kopen en inkopen gebeurt vaak door internet. Het publieke leven wordt geringer en onzichtbaarder. Het privéleven overheerst, in tegenstelling met het oude Griekenland waar het precies omgekeerd was. De grote verbanden dreigen zielloos te worden.

Maar de mensen die geen privéleven hebben, geen thuis hebben, zullen een vraag blijven aan hen die wel een thuis hebben. Het christendom heeft het privéleven bevorderd, maar het is mogelijk dat in de toekomst de weinige christenen anderen zullen wijzen op de grotere verbanden. Christenen weten dat God de liefde niet doet stoppen bij de grens van het gezin of een ander werk- of leefverband. God houdt van alle mensen.