In het jaar 26 van onze jaartelling komt op een sabbat, volgens het evangelie van Lucas, een man van een jaar of dertig naar de synagoge van Nazareth. Men kent hem wel: hij heet Jezus en is hier opgegroeid. [Men heeft zich ooit vergist in het aanwijzen van zijn geboortejaar zodat hij in feite geboren is vier tot zes jaar voordat de christelijke jaartelling begint.]
Het is volgens de wet van Mozes een bijzonder jaar, een jubeljaar. Eenmaal in de vijftig jaar behoren allen die zich wegens schulden als slaaf hadden moeten verkopen vrijgelaten te worden. De boeren moeten de grond rust gunnen en braak laten liggen. Alle schulden die iemand gemaakt heeft moeten worden kwijtgescholden. De grond die verkocht was keert weer terug naar de oorspronkelijke eigenaar.
De prijs van een stuk land werd mede berekend op basis van het jubeljaar. Duurde het nog lang voordat een jubeljaar aanbrak, dan betaalde je meer dan wanneer het jubeljaar voor de deur stond. In feite was het jubeljaar nooit volledig in praktijk gebracht. Het was een visioen van hoe mensen met elkaar om moeten gaan. De synagoge nodigt Jezus uit te preken en hij kondigt het jubeljaar aan.
Historici zeggen dat in de tijd van Jezus, voor het geval dat mensen met schulden zich toch zouden beroepen op het jubeljaar, de schuldeisers hun schuldenaars naar de rechtbank brachten. Ze moesten dan zweren dat ze ondanks het jubeljaar toch hun schulden zouden terugbetalen. Zo voorkwamen de schuldeisers dat ze verliezen zouden lijden en geen krediet meer zouden krijgen. Want wie zou je nog geld uitlenen vlak voor en in een jubeljaar?
Jezus reageert: tegen de activiteiten van de schuldeisers in zegt hij, bij een andere gelegenheid, dat mensen niet alleen in het jubeljaar elkaar schulden moeten kwijt schelden, maar altijd, iedere dag. Het gaat hem daarbij zowel om materiële schulden als om schulden die wij op ons laden wanneer we iemand op een of andere manier te kort doen, bedriegen, beschadigen.
Zonder vergeving kan een samenleving, een kerk, een groep niet overleven. Het geweld gaat anders altijd door. De oudste of een van de oudste regelingen van de rechtvaardigheid is die van de wraak. Er wordt een mens vermoord en om dit gebeuren gelijk te trekken moet iemand van de familie waartoe de moordenaar behoort, vermoord worden. De familie van de moordenaar kan zelf iemand uitleveren – dat hoeft niet per se de moordenaar te zijn – of de familie van het slachtoffer probeert iemand van de familie van de dader te doden.
‘Retaliation’, wraak, is een hoofdthema in veel van Hollywoods grote en gewelddadige actiefilms, die door miljoenen worden bekeken.
Later nam de overheid het bestraffen over. Dat was niet in alle opzichten een vooruitgang. De straffen waren vaak strenger en de stem van het slachtoffer werd steeds minder gehoord. Zowel dader als slachtoffer konden blijven worstelen met de vraag hoe verder met hun leven te gaan. Gevoelens van haat, verbittering, vernedering, wanhoop, schuld konden – en kunnen – hun levens beheersen.
Het eerst openbare optreden van Jezus bestaat in het aankondigen van Gods regering van vergeving en kwijtschelding. Wie vergeeft, schept een nieuwe wereld, maakt de aarde nieuw, zet mensen op hun voeten, bevrijdt ze uit de gevangenis die ze voor zichzelf hebben gebouwd. Zij die schulden hebben, hoeven niet weg te zinken in een depressie, maar krijgen ruimte om hoopvol de toekomst tegemoet te gaan. Het rijk van God, de tijd waarin God daadwerkelijk regeert, komt zo dichterbij. Jezus vergeeft hen die hem kwaad doen, hem ombrengen op het kruis.
Het wonderlijke is dat Jezus ook mensen vergeeft, van wie hij persoonlijk waarschijnlijk niet geleden heeft, neem bijvoorbeeld de tollenaar Zacheüs. Hoe kan hij zoiets doen? Een Franse, Joodse wijsgeer, Emanuel Levinas heeft met instemming van zeer velen gezegd dat alleen het slachtoffer kan vergeven. Het zou een mooie boel worden als iedereen een ander zo maar kon vergeven. Hoe moet het een en ander? – een volgend blog moet hierop antwoord geven.