Antonius Abt (of: van Egypte, 251-356 na Chr.) leefde als asceet in de woestijn en geldt als de vader van het monnikendom.
Als je in het oosters christendom monnik wil worden, moet je zelf een geestelijk begeleider kiezen. In dit verband raden de oudere monniken de beginner aan te letten op de kleur van hun huid. Is die gelig, dan is dat een teken dat hij veel vast en waarschijnlijk een goede begeleider zal zijn. Dit advies zal niet gemakkelijk in een westers klooster gegeven worden. Het gezamenlijke vasten is daar tot een minimum teruggebracht.
Vasten is een algemene religieuze praktijk. Het valt mij daarbij op dat het christendom er helemaal niet zoveel belang aan hecht. Het echte vasten – een stuk minder eten, ongeveer een kwart minder, en geen vlees – is alleen nog voorgeschreven voor Goede Vrijdag en Aswoensdag. Je hoeft niet te vasten als je ouder bent dan 59. Je kunt altijd dispensatie krijgen.
Toen bij de reformatie de verplichting tot vasten en onthouding verviel, schreef in Engeland koningin Elizabeth voor dat er toch vis gegeten moest worden op de vrijdag. Dit deed ze niet om religieuze redenen, maar om te voorkomen dat de vissers verlies van inkomen zouden lijden. De huidige kerkelijke regels zijn ingevoerd in de jaren vijftig. Ik weet niet waarom de regels toen zijn veranderd. Kennelijk konden mensen het minder goed aan om veertig dagen te vasten.
De Ramadan, de islamitische vastenmaand, is veel radicaler. Je mag in de Ramadan de hele dag niet eten en drinken, zolang als de zon zijn werk nog doet. De Ramadan is expliciet voorgeschreven in de Koran en blijkt zeer verbindend te zijn.
Na zonsondergang breken moslims, hier in Genk (B) samen de Ramadan met de vaak feestelijke iftar-maaltijd.
In een moslimland is de Ramadan een van de mooiste tijden in het jaar. Het eten ’s avonds is bijzonder. De mensen zoeken elkaar in huis op en geven elkaar geld of schelden schulden kwijt. Het is ook de tijd van de verzoening met je naaste. De Ramadan kan ook je zelfbewustzijn bevorderen: je hebt het toch maar doorstaan. In de landen die niet zo wam zijn en waar de cultuur niet islamitisch is, is de Ramadan lastig. Dan sta je daar wat alleen voor.
Voor zover ik weet is het vasten in de christelijke traditie nooit zo belangrijk geweest. Tijdens de veertig dagen tussen carnaval en Pasen eet je gewoon overdag, maar wel minder. De kerk heeft ook andere vastenperiodes gekend: kerstmis, Maria ten Hemelopneming en ook afzonderlijke feestdagen en wijdingsdagen kregen ter voorbereiding een vastendag. Dat is allemaal verleden tijd. Vasten en hoe het in te vullen is nu een sterk individualistisch gebeuren. Het is moeilijk iets gezamenlijks te doen, afgezien van het vergaren van geld voor een goed doel.
Vasten is voor mij proberen vrij te worden van dingen die me benauwen. Me niet laten beheersen door prestatiedwang. Het aandurven tegen te vallen, en niet beantwoorden aan de hoge verwachtingen die anderen van mij hebben en die ik misschien van mezelf hebt. Of oefenen in meer eten en een eetprobleem oplossen.
Vasten is de acceptatie van het feit dat onze wereld en wijzelf niet oneindig en onbeperkt zijn. Het is de uitdaging aangaan om met minder gelukkig te zijn, ook op het gebied van de liefde, en te aanvaarden dat niet iedereen ons leuk vindt.
Het belangrijkste is barmhartig te zijn: voor anderen, maar ook voor jezelf. En na de veertigdagentijd doorgaan met waar je mee begonnen bent. De veertig dagen zijn geen eindpunt, maar een beginpunt.