In Roermond ligt dit graf van een katholieke vrouw en haar protestantse echtgenoot, die eind 19e eeuw niet naast elkaar begraven mochten worden, ook niet na een huwelijk van 38 jaren…
Wie weet het nog? Tussen 18 en 25 januari is het de gebedsweek voor de eenheid van de Kerken. Dat was in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw een spannend gebeuren. Katholieken gingen naar een protestantse eredienst, leerden daar zingen en luisterden naar Bijbelteksten. Protestanten kwamen op bezoek bij de katholieke liturgie, namen daar veel van over, leerden stil te zijn en vaker het Avondmaal te vieren.
Ik herinner me mijn eerste oecumenisch gesprek. Dat was nog eerder, eind jaren veertig, Op de grote zandvlakte bij ons huis speelden talrijke kinderen in de warme zon. Ik was, denk ik nu, een jaar of acht. Een jongen vroeg mij hoe ik heette, Ik zei: ‘André’ waarna hij zei: ‘dat is een van de discipelen’. En ik wist meteen: hij is een protestant. Want een woord als ‘discipel’ zou een katholiek toen nooit gebruikt hebben. De rest van het gesprek kan ik me niet meer herinneren.
Zo is het ook gegaan met de oecumene, althans op officieel niveau.
We zijn blijven steken bij de eerste kennismaking. De katholieke kerk weigerde lid te worden van Wereldraad van Kerken en verbood de uitwisseling van de ambtsdragers. Wie op een zondag als katholiek naar een protestante dienst gaat, moet niet denken dat hij daarmee zijn ‘zondagsplicht’ heeft vervuld. Hij moet ook nog naar een katholieke viering. Het is verboden aan een protestant communie te geven en een katholiek mag niet deelnemen aan het Avondmaal. Maar je mag als priester die de communie uitreikt, niet vragen aan de vrouw of man of deze wel katholiek is.
Er zijn priesters die het officiële standpunt huldigen, maar als iemand van wie hij weet dat deze protestant is, plotseling voor hem staat, zal hij de communie niet weigeren. Trammelant bij de uitdeling van de communie is nog minder gewenst.
De Lutherse Kerk, de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Kerk zijn samengegaan, zijn één geworden. Dat heeft niet opgeleverd dat het aantal kerkgenootschappen met twee verminderd is. Want het ontstaan van de Protestante Kerk in Nederland leverde tegelijk een nieuwe scheuring op. De eenwording werd niet alleen bemoeilijkt door theologische verschillen, maar ook door financiële kwesties, zoals het verschil in bezoldiging van de predikanten die bij de Gereformeerden aanzienlijk hoger lag. Binnen de Hervormde Kerk bestaat er een Gereformeerde Bond die nog strenger in de leer is dan de lidmaten van de Gereformeerde Kerk.
De katholieke kerk kan mooie verklaringen afleggen, er is bij haar leiders veel weerstand om werkelijk iets te veranderen. Ik ontkom niet aan de indruk dat de oecumene voor de leiding van de Katholieke Kerk betekent dat andere kerken zich aansluiten bij de Katholieke Kerk, die zich stiefmoederlijk over hen zal ontfermen. Bijvoorbeeld wat betreft de eucharistie zullen de kerken de leer van het zestiende-eeuwse concilie van Trente moeten overnemen. Met minder kan of wil de Katholieke Kerk niet toe.
Waar moet de oecumene naar streven? Moet dat een eenheid zijn, een katholiek bolwerk met enige speciale kamers? Er zullen mensen zijn die daarvan dromen. Of moeten we ons eerst bezinnen op wat eenheid hier kan betekenen? Is de kerk een schip dat de zee bevaart en worstelt met storm, averij, onzekerheid, chaos? Of ligt het schip werkeloos in de haven aan zijn anker en beweegt het niet of nauwelijks? Is het mogelijk om het stadium van kennismaking te verlaten en in plaats van melk vast voedsel tot ons te nemen?