Charlie Hebdo heb ik nooit gelezen. Het schijnt een kwetsend en vernederend blaadje met 30.000 abonnees te zijn. Velen walgen ervan. Voor de terroristen staat dit blad symbool voor de Westerse pers. Daarom werd het aangevallen.
De indrukwekkende manifestatie afgelopen zondag was evenzeer symbolisch. Ze verdedigde niet de vernederende cartoons, maar de persvrijheid: te mogen schrijven wat je wilt, met dien verstande dat de ethische regels ook voor de journalist en redacteur gelden.
Omslagen van Charlie Hebdo: over condooms als het lichaam van Christus, pedofiele bisschoppen in de biechtstoel en Mohammed die zich schaamt voor zijn aanhangers. (Klik om te vergroten).
In het verleden hebben andere instituties deze symboolfunctie gehad. Er was een tijd dat bij een oproer kerken bestormd en beschadigd werden. Later werden de banken en economische centra aangevallen, met als hoogtepunt de vernietiging van de Twin Towers op ‘9/11’. We schijnen nu een nieuwe fase in te gaan, de aanval op de sociale media, op de persvrijheid, de vrijheid te zeggen wat je wil zeggen.
Het is kenmerkend voor deze symbolische acties dat het geweld gruwelijk is, meer dan nodig is om je punt te maken.
De actie wordt opgevoerd als een stuk theater, als een drama. De daders sterven liever dan in de handen te vallen van de staat. Het precieze doel van de actie is eigenlijk onbelangrijk, zolang de aanslag mensen maar wakker schudt. De terroristen laten zien dat zij alle kritische islamitische artikelen, meer nog, al de cartoons waar ook ter wereld, onaanvaardbaar vinden. Zij verlangen naar een zondeloze en zuivere maatschappij.
Er is een nauwe relatie tussen terroristische acties en religie. Ze vinden vaak plaats in een tijd die belangrijk is in een religie. De Ramadan is een ‘goede tijd’ om zo’n daad te beramen en uit te vieren. We kennen de Paasopstand van 1916 in Dublin. Vaak voelen terroristen zich onderdelen van de kosmische strijd tussen goed en kwaad. Zij behoren uiteraard tot de partij van de goeden.
Alle religieuze tradities gebruiken militaire metaforen. Volgens sommige protestanten is het christelijk bestaan leven in oorlog. Leven in een oorlogssituatie geeft mensen het gevoel te weten waar zij staan, waarom ze geleden hebben, en toch hebben doorgezet.
Extremisten komen in alle religies voor. Christenen plaatsten bommen tegen abortusklinieken in USA, want die klinieken zag men als nazi-activiteiten en dan mag men het voorbeeld van D. Bonhoeffer volgen: gebruik geweld voor rechtvaardig zaak. Dit gaat terug op de theorie van de rechtvaardige oorlog. Een andere rechtvaardiging is de bescherming van de christelijke identiteit tegen homo’s. In Israël is menigeen tegen de zionistische staat. Volgens de joodse traditie is met toestemming van Sanhedrin of profeet een defensieve oorlog geoorloofd. De islam is voor vrede, maar in bedreigende situaties is geweld toegestaan. Volgens Khomeini vraagt de islam het eigen leven te offeren. Bovendien is het begrip ‘jihad’, ijver, van belang. In de wereld van conflicten, dus buiten het huis van de islam, helpt geweld om cultureel te overleven. In 1980 schreef de Egyptenaar Abd al-Salam Faraj dat een soldaat van de islam elk middel mag gebruiken om een rechtvaardig doel te bereiken.
Het boeddhisme is voor geweldloosheid. Sommige stromingen hebben gepoogd vast te stellen wanneer afgeweken mocht worden van geweldloosheid. Zij rechtvaardigen geweld vaak als verdediging. In de 20e eeuw werden gewelddaden op Sri Lanka gesteund door monniken. In tijd van lijden kan men geweld niet vermijden. In 1959 vermoordde een monnik de premier van Sri Lanka, S.W.R.D. Bandaranaike. In Tibetaans boeddhisme vinden we de idee dat het soms goed is om schurken te doden.
René Girard heeft laten zien dat religie een poging is om met gering geweld groter geweld te voorkomen.
Gezien de recente gebeurtenissen moeten we de religie voorbij gaan en uitzien naar een God in wie geen geweld is.