Naastenliefde: Jezus’ radicale versie

'Een totaalervaring' noemt het museum de tentoonstelling. Afbeelding: Caritas van Lucas Cranach I, ca. 1540.

‘Een totaalervaring’ noemt het museum de tentoonstelling. Afbeelding: Caritas van Lucas Cranach I, ca. 1540.

Met een bevriend echtpaar bezocht ik onlangs de tentoonstelling over de christelijke naastenliefde in het Catharijne Convent in Utrecht. Naast de vaste collectie over de geschiedenis van het christendom in Nederland, heeft het museum speciale tentoonstellingen rond een thema. Deze keer was het thema de caritas, de christelijke naastenliefde.

De tentoonstelling bestond voornamelijk uit schilderijen waarop een of meer werken van barmhartigheid stonden afgebeeld. Deze zijn ontleend aan het evangelie van Matteüs: de hongerlijders voeden, de dorstigen laven, de vreemdeling opnemen, de naakten kleden, bij zieken langs gaan, gevangenen bezoeken, en tenslotte, om tot een zevental te komen, de doden begraven, ontleend aan het boek Tobit. Ook waren er enige grote schilderstukken uit de zestiende en zeventiende eeuw met deftige in het zwart geklede ‘regenten’.

De tentoonstelling viel ons niet mee. Wat wilden de samenstellers ons laten zien? Wat was de rode draad?

Wilde men het verschil laten zien tussen de vóór- christelijke Romeinse praktijk, en die van de middeleeuwen? Of wilden ze een vergelijking maken met de moderne benadering van de participatiemaatschappij? Of de ‘caritas’ in de verschillende godsdienstige tradities laten zien. Neen, het ging hier niet om een vergelijking. Er was geen punt van waaruit men de tentoonstelling kon benaderen.

Aan het begin van de tentoonstelling hing een papier dat de lezer wilde meegeven dat de naastenliefde in elke godsdienstige traditie fundamenteel is. Er had wel bij mogen staan dat de seculiere traditie eveneens de naastenliefde hoog in het vaandel draagt of het nu in de liberale of de socialistische vorm is. Het maakt kennelijk niet uit in welke traditie je opgroeit, uiteindelijk zijn er geen verschillen en is alles één pot nat. Maar is dit zo?

Natuurlijk is de naastenliefde overal te vinden. Een mens dankt zijn geboorte aan andere mensen en probeert over het algemeen zijn ouders ‘terug te betalen’. Mensen leven van nadoen, imiteren, nabootsen. Dat wij elkaar kunnen onderwijzen is te danken aan die grote menselijke eigenschap van de imitatie. De naastenliefde ontstaat uit de ervaring dat mensen je goed doen. Het ligt voor de hand dat je goed met goed beantwoordt, al kun je goed met kwaad vergelden.

Dat je je naaste moet liefhebben is geen verrassing. Liefhebben betekent hier niet intiem zijn, maar zo handelen als jezelf behandeld wil worden. De vraag is: wie zijn mijn naasten? Het is een oude vraag. Aan Jezus werd die gesteld, [Lc 10, 29)) en voor vele joden was dit een echte vraag. Mozes had hun gezegd hun naasten lief te hebben [Lev, 19, 18] en in eerste instantie was de volksgenoot de naaste. Maar het Oude Testament heeft ook de traditie de cirkel veel groter te maken. De profeet Jona is hiervan een typisch voorbeeld. Het evangelie van Johannes neigt weer ertoe de naasten te beperken tot hen die geloven.

Mensen uit Azië hebben mij verzekerd dat de Aziatische volken het gebod van de naastenliefde kennen, maar dat deze belangstelling en zorg voor elkaar beperkt blijft tot de kring van de familie. Ook uit de Arabische cultuur, de Afrikaanse en Latijns Amerikaanse culturele tradities hoor ik soortgelijke signalen. De naasten zijn de familie; veder reikt de naastenliefde niet. Men leeft voor de familie, van haar krijgt men veiligheid, respect en alles wat nodig is om in leven te blijven. Eigen familie eerst, hoor ik zelfs Europeanen roepen.

Ik weet niet of het boeddhisme, het hindoeïsme en de islam positief streven naar een breder verstaan van wie de naaste is, maar het lijkt me wat snel de verschillen weg te poetsen. Jezus geeft een radicale interpretatie: je kunt de naaste worden van ieder mens in nood, en daarmee word je broeder en zuster van die mens, lid van de familie. De familie wordt open gebroken, ze is niet langer een grens.

Delen:

Schrijf een reactie

Opgeslagen onder Jezus, de Christus

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *