Eijk: gevangene zonder twijfel

‘Het is beangstigend een bisschop te hebben die geen twijfel heeft over zichzelf, over wat hij gelooft en doet.’

In het NRC van Paaszaterdag 4 april 2015 staat een interview van Esther Wittenberg met kardinaal Wim Eijk. Dit naar aanleiding van zijn uitspraak dat er in 2028, het jaar van zijn aftreden er nog maar twintig parochies over zouden zijn. In de komende tien jaar zouden driehonderd kerken verdwijnen. Financieel zou het niet mogelijk zijn de kerken te blijven gebruiken.

Volgens Eijk ontstond de onvrede over zijn beleid pas na de publicatie van een artikel van emeritus hoogleraar Jozef Wissink. De kritiek op zijn optreden vanaf zijn aantreden als aartsbisschop van Utrecht rekent Wim Eijk niet mee.

Het interview draagt als titel ‘Ik twijfel niet’. Dit is de ervaring van velen die met hem in gesprek zijn geweest. De kardinaal twijfelt niet.

De reacties van verschillende mensen dat hij bezig het kerkelijk leven om zeep te helpen vindt hij niet leuk, maar hij laat zich niet van het wijs brengen. Hij is trouw aan de leer van de kerk en aan de structuur van de kerk. Hij praat niet met wat hij ‘actiegroepen’ noemt, maar alleen met parochiebesturen en pastorale teams, die overigens afhankelijk zijn van zijn benoeming.

Eijk kan het niet laten zichzelf met Jezus te vergelijken. Hij kiest dan niet voor Bijbelteksten zoals die van ‘de goede Herder’, maar die van Jezus die van touwen een gesel maakte en mensen de tempel uitjoeg. ‘Ik noem dit duidelijk’. Christus ondervond ook veel weerstand, maar hij bleef trouw aan de zending die hij van zijn Vader had ontvangen. ‘Ik blijf trouw aan de zending die ik van Christus heb ontvangen’.

Hij schroomt niet zich te vergelijken met Martinus (vierde eeuw), de bisschop van Tours, die de geschiedenis is ingegaan als degene die, toen nog soldaat, de helft van zijn mantel aan een bedelaar gaf, ‘een rooms katholieke bisschop die het bij tijd en wijle ook niet zo leuk had, net als ik’.

Het is beangstigend een bisschop te hebben die geen twijfel heeft over zichzelf, over wat hij gelooft en doet. Geen twijfel kennen betekent dat je niets meer kunt leren. Niet openstaan voor nieuwe inzichten: leven zonder twijfel is gevangen zitten in een kooi zonder venster. Geen aandacht schenken aan wat er in wereld en kerk gebeurt. Gefixeerd zijn op één ding – in dit geval op de economische gevolgen van het minder worden van het aantal kerkgangers. Geen gesprekspartner zijn, want dit houdt een zeker heen en weer in tussen de deelnemers.

De Bijbeltekst die Eijk gebruikt om zijn stelligheid te verduidelijken is een hoogst merkwaardige keuze. Jezus, maakt de tempel vrij van kooplui en geldwisselaars, maar men kan toch niet zeggen dat de huidige kerken een rovershol zijn. Hij identificeert zich met een Jezus die terecht verontwaardig is. Eijk slaat inderdaad de gelovigen de kerken uit. Het is duidelijk wat hij doet, maar het is een duidelijkheid die alleen mogelijk is door de ogen te sluiten voor alles wat nieuw en onverwacht is.

Eijk heeft gelijk wanneer hij stelt dat de kerk geen instantie is voor de zorg voor monumentale gebouwen. Ik wil best geloven dat slechts tien procent van de kerkgebouwen geen financiële ondersteuning nodig heeft. Maar dit is niet de kern van de zaak. Eijk heeft een kerkbeeld waarin de bisschoppen en priesters eigenlijk de kerk vormen en de ‘gewone gelovigen’ van hen afhankelijk zijn.

In mijn visie is niet de priester het centrum van kerk en parochie, maar de vierende gemeenschap zelf. Die gemeenschappen moet je als bisschop steunen en versterken. Hun creativiteit moet ruimte krijgen. Als de bisschop weigert om te zorgen dat er een priester is – getrouwd of ongetrouwd, homo op hetero, man of vrouw – blijft de gemeenschap uiteindelijk weinig anders over dan om zelf iemand aan te stellen als priester, zoals de eerste christelijke gemeenschappen waarschijnlijk hebben gedaan.

De kwestie van de kerkgebouwen komt dan in een nieuw licht te staan. Daar hoef je niet over te twijfelen.