Jezus en het basisinkomen

Door velen wordt Jezus gezien als iemand die kritisch stond tegenover de bestaande orde. Hoe keek hij naar de financiële wereld? We zullen het nooit weten. Het is onzeker wat Jezus gezegd heeft en gedaan. We beschikken slechts over verhalen die aan Jezus worden toegeschreven en die over hem gaan. Deze verhalen van Jezus en over Jezus zijn gedrenkt in alles wat er gebeurde in de jonge kerk.

De werkers van het elfde uur. Verbeelding van Luc Blomme. Bron: Dominicanen Knokke, België.

Wat horen we over geld als de verhalen van het evangelie worden gelezen? Allereerst dat schulden worden kwijtgescholden. In de Tenach, of Oude Testament, zoals christenen die reeks geschriften noemen, bestond een aparte regeling om mensen schulden kwijt te schelden. Deze regeling bestond erin dat elke vijftig jaar al het land en andere bezittingen die men zich verworven had terug moesten komen naar de oorspronkelijke eigenaar (Leviticus 25).

Deze regeling werd nooit ten volle toegepast, maar het verhaal over Jezus suggereert dat hij voor toepassing was (Lucas 4,17-21), meer nog, hij was van mening dat je elke dag schulden, materiële en immateriële, moet kwijtschelden (Mattheüs 18, 21-33; 6, 12).

Als je dit serieus neemt, wordt de wereld omgekeerd, je beeld van God ondergaat een fundamentele verandering: je verhouding met andere mensen wordt niet langer beheerst door rivaliteit, maar kenmerkt zich door mededogen.

Dit mededogen vinden we terug in het verhaal van de werkers van het elfde uur. Een mens werft bij het krieken van de dag arbeiders voor zijn wijngaard en komt met hen overeen dat hij hun een dinar zal betalen. Op het derde, zesde, negende en elfde uur ziet hij telkens weer arbeiders staan zonder werk. Hij zendt ze naar zijn wijngaard met de belofte hun te betalen wat rechtvaardig is. Wanneer het donker is geworden, worden de arbeiders uitbetaald te beginnen met het laatst gekomenen. Zij krijgen een dinar voor een klein beetje werk. De arbeiders van het eerste uur krijgen ook een dinar zoals afgesproken, maar zij voelen zich tekort gedaan, omdat ze langer gewerkt hebben dan die van het laatste uur. Ze protesteren, maar de eigenaar stelt vast dat hij vrij is te doen wat van hem is en dat het zijn wil is de laatsten evenveel te geven als de eersten.

Over deze parabel is een en ander te zeggen, maar ik wijs erop dat hier het inkomen losgemaakt wordt van de arbeid. De arbeiders van het elfde uur hebben naar kort gewerkt, hun dinar hebben ze niet gekregen wegens hun arbeid, maar zo maar, wegens de welwillendheid van de eigenaar.

Dit doet me denken aan het pleidooi voor de invoering van het basisinkomen. Ook daar wordt het inkomen losgemaakt van de arbeid. Er zijn natuurlijk nogal wat verschillen: dit verhaal gaat over een incidenteel gebeuren en verwijst naar de welwillendheid van de eigenaar. De gedachte dat de staat een dergelijke regeling zou treffen kwam bij mensen van toen niet op. Het concept van een inkomen los van de arbeid sluit goed aan bij die van de onvoorwaardelijke vergeving.

Een ander verhaal is dat van de man die op reis ging en zijn bezit zijn dienaren in beheer geeft (Mattheüs 25, 14-30). Degene die tien talenten had ontvangen en de man die vijf talenten in beheer had gekregen gingen ijverig aan de slag en verdienden er evenveel bij. De derde, die als de minst bekwame werd gezien hield de eerste twee op een afstand en begroef het geld in de grond.

In de samenleving van die tijd was de regel: gelijk oversteken. Geen winst maken, want dit gaat ten koste van de ander. De man op reis is hard en oogst waar hij niet heeft gezaaid. We zouden hem kunnen zien als een kapitalist. Het enige wat je kunt doen is zijn spel niet meespelen en de consequenties daarvan accepteren.