Het was de avond van 4 mei 1945. Duitsland had gecapituleerd, met ingang van 5 mei. Amsterdam wachtte op de komst van de Canadezen. Ik zou over een paar maanden zes jaar worden. Aan de overkant van de straat waren twee oudere mensen, een echtpaar, druk bezig om een huls aan het huis te bevestigen. Daar zou de Nederlandse driekleur in worden gestoken.
Plotseling liepen mijn ouders snel naar het raam en ik volgde. Twee mannen in zwarte uniformen – NSB, SS, landwacht? – doken plotseling op in de straat en liepen op het trottoir waar het echtpaar met de vlag bezig was. Wat zou er gebeuren? Zouden de twee mannen in uniform het echtpaar arresteren of hen ter plekke mishandelen? De twee mannen keken even naar het echtpaar, dat nauwelijks hun werk onderbrak, passeerden en liepen door.
Dat was bevrijding, dat was vrijheid. Veel later leerde ik dat het woord ‘Pasen’ volksetymologisch in verband werd gebracht met ‘voorbij gaan’, ‘passeren’. De Ene die in de nacht de huizen voorbij ging, passeerde die met het bloed van het lam bestreken waren (Exodus 12). Voor ons gezin viel Pasen deze keer op 4 mei.
Ik zal niet proberen een definitie te geven van vrijheid en bevrijding. Ieder mens beleeft haar op zijn eigen manier. Het hangt mede af van de omstandigheden wat iemand als vrijheid in het vizier heeft.
Dit wil niet zeggen dat wat vrijheid genoemd wordt niet getest kan worden. Voor het echtpaar met de vlag had vrijheid te maken met het recht je eigen identiteit te tonen, haar te vieren en het verschil te tonen met andere individuen en groepen, zonder afbreuk te doen aan hun recht zichzelf te zijn. Dit ging in tegen de nazi-ideologie, waarin sommige groepen en individuen als niet-mensen, als ‘Untermenschen´ werden aangeduid.
SS-baas Heinrich Himmler: een lieve vader en fervent tegenstander van corruptie: zijn SS-ers moesten doden, maar zonder de slachtoffers te beroven…
Een tv-documentaire op 29 april toonde Heinrich Himler, een nette papa, die en passant met een revolver mensen executeerde. Waarom niet? Ze waren slechts ‘Untermenschen’, niet veel meer dan een dier. Het was zijn vrijheid ieder te doden die niet tot het superieure ras behoorde.
Een belangrijke vrijheid is de economische. Idealiter moeten alle belemmeringen en obstakels worden opgeruimd die deze vrijheid inperken. Heel de wereld moet bij de economie betrokken worden. De enige regel die deze vrijheid, zij het met tegenzin, aanvaardt is het handhaven van de concurrentie. De vragen die gesteld worden vanuit de ecologie zijn niet gewenst. Wat voor een vrijheid is dit als die de rijken rijker maakt, de armen armer en onze wereld vernielt?
Politieke vrijheid is een andere vrijheid die niet gemist kan worden. Vrijheid van meningsuiting en het recht op privacy horen daarbij. Er zal heel wat moeten gebeuren om deze vrijheid in de toekomst te bewaren, want we worden steeds meer een soort mensentuin, waarin niet de dieren, maar de mensen opgesloten zitten ter vermaak van de dieren en de robots.
Over economische vrijheid en de verdeling van de welvaart in de VS.
Bij al deze vormen is er een beperking meegegeven. Vrijheid verkeert in chaos als elke inperking losgelaten wordt. We worden Himmlers op een bepaald gebied, we maken de natuur volkomen ondergeschikt aan ons en vernietigen haar. We worden grote mensen in de economie en laten een spoor van vernieling achter. We zuigen alle macht naar ons toe en zijn dan verbaasd dat niemand ons graag ziet.
De hoogste vorm van vrijheid zie ik in mensen die weten dat er van hen gehouden wordt en als ‘kinderen, dochters en zonen van God’ in staat zijn van daaruit voor anderen op te komen.