Bekeerd door René Girard

René Girard, 1923-2015

Vorige week werd mijn e-mail gebombardeerd door de vele berichten dat René Girard op 4 november in Stanford overleden was, 91 jaar oud.

In de meeste berichten klonk iets door van een bekeringservaring. Het lezen van het werk van Girard was meer geweest dan het louter opnemen van zijn theorie, meer dan de basis van het college of de lezing die erover gehouden werd. Zijn werk belandde niet in de boekenkast om nooit meer eruit gehaald te worden.

De e-mails die ik kreeg, waren van mensen die meestal door een vriend of collega attent waren gemaakt op Girard, een of meerdere van zijn boeken hadden gelezen, en tot hun verbazing er soms meer dan een jaar intensief mee bezig waren geweest. Met iets van een schok ontdekten ze dat hun leven en werk veranderd waren. Hun blik op zichzelf, op de samenleving en zelfs op de kerk was veranderd.

Dit overkwam mij ook.

Ik denk dat het eind 1975 was, dat ik in De Bazuin, het weekblad waarvan ik redactiesecretaris was, een artikel over Girard las. Het artikel intrigeerde me, maar ik had het vermoeden dat de schrijver van het artikel hier en daar gaten liet vallen. Ik besloot het boek te kopen, het arriveerde begin september, maar pas in januari had ik genoeg ruimte om het te gaan lezen.

Omslag van een bundel over Girards werk, verschenen in 1992.

Al na een paar bladzijden besefte ik dat dit boek Des Choses cachées depuis la Fondation du Monde (later vertaald: Wat vanaf het begin der tijden verborgen was…) mijn kijk op wereld en theologie diepgaand ging veranderen.

Ik miste tot dan toe een bodem waarop ik kon staan om een theologie op te bouwen. Ik was inmiddels actief betrokken geraakt bij een vredesproject ten behoeve van Noord-Ierland. We ontdekten dat de theorie van Girard, de zogenaamde ‘mimetische theorie’, ons hielp beter te begrijpen wat daar aan de hand was.

Dat betekende niet dat een oplossing nabij was – het ging om een conflict waarin miljoenen mensen betrokken waren. Verder ontdekte ik spoedig dat de ‘mimetische theorie’ mij en vele anderen hielp om Bijbelteksten beter te verstaan. Zij bleken een actualiteit te hebben die ik bij exegeten niet zo heb aangetroffen. Er bestaat een Girardian Lectionary op internet, die dikwijls een frisse kijk op de tekst van de zondag werpt.

Girard lezen kan een ontdekkingsreis zijn waarbij verschillende grensoverschrijdende thema’s aan bod komen: geschiedenis, antropologie, psychologie, sociologie, economie, politicologie, literatuur, toneel, film, wijsbegeerte, religiewetenschap, theologie, conflicturologie en zelfs enigermate de natuurwetenschap (chaostheorie, spiegelneuronen).

In sommige ogen is dit geen reclame. Ze wantrouwen een theorie die zoveel in relatie met elkaar kunnen brengen. Ze hebben een punt. Maar denken in verschillen is van harte welkom in de ‘mimetische theorie’. Unanimiteit is geen goed ding. Ik moet daarbij denken aan de oude joodse rechtsregel die zegt dat iemand die unaniem veroordeeld wordt, onmiddellijk moet worden vrijgelaten. Het is verdacht als iedereen hetzelfde denkt, doet, zegt, wil.

Een bundel van de Girardkring uit 2011. Klik op de afbeelding voor een artikel over dit boek.

Er zijn mensen die niets van de ‘mimetische theorie’ moeten weten met soms als argument dat ze te veel verklaart. Anderen pakken deze theorie niet op. Ze dringt niet naar hen door.

Wat is die ‘mimetische theorie’? Om dat uit te leggen is een column niet geschikt. Wie wil gaat maar eens het internet op. Laat ik een stukje van de sluier opheffen. Volgens Girard en anderen is een van de belangrijkste eigenschappen van de mens dat hij anderen kan nadoen, imiteren. Zo kunnen we geweldig leren. Maar we doen elkaar ook na in het begeren. En wat kan er al niet gebeuren, wanneer we dezelfde vrouw, man, stuk land, oliebron begeren?

*

Zie ook: 
www.girard.nl, website van de Girard Studiekring
Rond de crisis