Van strafrecht en herstelrecht

Alweer een paar weken geleden stonden er twee schokkende berichtjes in de krant. Het ene deelde mee dat een jongeman van 18 in Breda met zijn auto een kleuter had gegrepen, vele meters had meegesleept en toen moest vaststellen dat het kind dood was. Hij reed door, maar gaf zich in de middag bij de politie aan. In dezelfde stad reed een paar dagen later een andere jongeman eveneens een kindje dood. Ook hij gaf zich aan.

In sommige landen wordt er fel gereageerd op zo een ongeluk. Er ontstaat een echt ‘men’, een anonieme groep, een ‘massa’ die alles zal doen wat mogelijk is om de ‘moordenaar’ te vangen. Zijn lot kan alleen de dood zijn.

De Europese bezoeker wordt aangeraden om inderdaad bij een dergelijk gebeurtenis niet te stoppen, door te rijden en het land te ontvluchten. Dat is beter dan bij een mogelijk proces op grond van de wet zeer zwaar te worden gestraft. Wel moet de ‘dader’ op grond van zijn geweten grote spanningen doorstaan. Het maakt daarbij weinig uit niet toe of hij al of niet schuldig is. Mensen gaan er kapot aan.

Je kunt rond een verkeersongeluk met de dood van een kind door een chauffeur die net geen kind meer is vele vragen stellen.

Vele levensdraden worden hier doorgeknipt. Dat van het kind. Dat van de ouders. Ze gaan vaak uit elkaar, kunnen niet samen rouwen. Als er andere kinderen zijn, erven deze de verwachtingen die het verongelukte kind waren toegedacht, verwachtingen die in de loop van de tijd steeds groter worden en hoe groter ze worden, veranderen in evenzovele onoverkomelijke obstakels.

Op 27 april werd in Breda de driejarige Nassim doodgereden. De 18-jarige automobilist reed in paniek door, maar gaf zich later aan. Klik op de foto voor een nieuwsbericht.

Hoe moet de dader, net kind af, net de trotse bezitter van een rijbewijs, verder met zijn leven? Ook voor hem is de draad doorgeknipt. Er is enige hoop dat het mogelijk zal blijken de draad weer op te pakken en alsnog verder te spinnen. Maar de breuk zal altijd zichtbaar blijven en een zwakke plek blijven in het levensverhaal. Een leven dat beroofd wordt van vele perspectieven. Hoe kan hij de ouders van het verongelukte kind onder ogen komen? Doet hij er beter aan te zorgen dat hij uit hun blikveld blijft?

De rechter staat voor een zware opgave. Het is zijn of haar taak om in naam van de samenleving de dader leed toe te voegen. Dat is voor een weldenkend mens geen sinecure. Je doet een ander mens welbewust leed aan. De op te leggen straf zal waarschijnlijk de vooruitzichten voor de dader verder verminderen. Iedereen weet dat gevangenisstraf een mens geen goed doet. Een mens moet een perspectief hebben op een ander leven, anders wordt een mensenleven onmenselijk. Vandaar de kritiek op ‘levenslang’, dat in Nederland ook levenslang betekent.

Op verschillende plaatsen in de wereld wordt er gezocht naar alternatieven. In Nederland is er een apart tijdschrift voor: het Tijdschrift voor Herstelrecht. In Nieuw-Zeeland en Australië experimenteert men met ‘conferenties’. Dit wordt tot nu toe alleen bij jongeren toegepast.

Dader en familie en slachtoffer en familie worden bijeengebracht onder voorzitterschap van een maatschappelijk werker of advocaat. De feiten worden vastgesteld. Dan volgt een gesprek, waarbij men hoopt dat de dader zijn verantwoordelijkheid op zich neemt. De familie van de dader doet vervolgens een voorstel tot compensatie.

Het model is ontleend aan tradities van de Maori. Dit is ook een zwak punt: we leven niet meer in verbanden zoals die van de Maori. Het blijft nog wel even zoeken naar een alternatief voor straffen.