Verheerlijking kapitalisme ongepast

boll-nrcZelden heb ik zo een groot loflied gelezen als dat van Frank Boll, oprichter van een groot bedrijf, in het NRC Handelsblad van donderdag 28 april 2016. Ik vraag me af of het geen verlate aprilgrap is.

De titel van zijn loflied is: ‘Voor eens en altijd: wij danken onze welvaart aan kapitalisme’. Want het kapitalisme schept groei en maakt het mogelijk dat wij met miljarden mensen, zeven miljard meer dan twee eeuwen geleden, op onze planeet kunnen leven. Zij leven vele keren gezonder, langer en comfortabeler dan de leden dan vorige generaties. Zij zijn rijker. Het succes van het kapitalisme is overdonderend.

Op het eerste gezicht zou men dit alles niet zeggen als men de vele, ook – economische – vluchtelingen en migranten hoort en ziet. En nog minder wanneer men de leiders van de kapitalistische landen in West-Europa en de Verenigde Staten ziet worstelen met hun geweten, met hun macht en met hun schulden.

De rijkdom is slecht verdeeld. De overmatige bemoeienis van de staat heeft volgens Boll de groei verminderd en heeft de berg schulden groter gemaakt. Er zijn economen die vinden dat de arme landen kapitalistisch moeten worden.

Het loflied klinkt in de arme landen wat vals, omdat zulke landen en naties te weinig kapitalistisch zijn. Daaraan moet gewerkt worden. Er is volgens Boll geen alternatief. Storend zijn de lastige en traditionele vragen vanuit de kant van filosofie en theologie die langskomen met zulke onwetenschappelijke (dit wil hier zeggen: niet in getallen uit te drukken) vragen als: maakt geld gelukkig? Wat is rijk? Wanneer leef je ten volle? Wat is leven? Wat is gezondheid? Wat is een menselijke waarde?

Volgens Boll zijn drie elementen noodzakelijk voor een opbloei van het kapitalisme. De eigendomsrechten moeten vastliggen. Ze moeten worden afgedwongen en daar is een sterke staat voor nodig. Als de vruchten van de arbeid te gemakkelijk kunnen worden afgenomen, ontbreekt de prikkel tot het nemen van initiatieven. De rechtstaat moet sterk zijn en mager, sterk om weerstand te kunnen bieden aan het lobbyen door grote en kleine organisaties, en mager zodat de overheid niet de rol van politieagent kan spelen in de maatschappij.

Het tweede element van het kapitalisme is zo een goed functionerende rechtsstaat. Al probeert Boll niet expliciet te zijn, er is geen twijfel mogelijk: het hart van het kapitalisme is de dreiging met en het eventueel toepassen van geweld. Onze welvaart danken wij aan het geweer.

Het derde element van het kapitalisme is de vrije markt. ‘Wie niet gelooft in de vrije markt, gelooft niet in de mens’. En: ‘Betuttelende regimes geloven niet in de mens’.

Dit zijn nogal uitspraken. Voordat het kapitalisme de wereld ten dele veroverde waren er ook markten, maar deze waren gebonden aan beperkende regels. Zo mochten markten maar enige dagen duren. Dit verbod kwam niet voort uit domheid, maar uit het inzicht dat mensen altijd meer willen hebben en elkaar met hun verlangens besmetten. Laat je de regels los, geef je alles vrij, dan, loop je gevaar dat de wereld een gewelddadige chaos wordt.

De wereld is na de kapitalistische industriële revolutie niet veranderd in een totale chaos. Dat komt doordat we de massaproductie konden invoeren, waardoor het mogelijk werd in beginsel iedereen te voorzien van dezelfde auto die de buren hebben. Maar is dit geen uitstel? Houd je de verandering van het klimaat wel tegen?

De verheerlijking van het kapitalisme lijkt me ongepast. Teruggaan naar de tijd van voor het kapitalisme met haar vele verboden lijkt me onmogelijk en ongewenst. We moeten naar een alternatief zoeken. Dat vraagt meer dan achter een bureau zitten. Misschien bestaat het al en moeten we het alleen nog maar zien.

Delen:

1 reactie

Opgeslagen onder Geloven vandaag

One Response to Verheerlijking kapitalisme ongepast

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *