‘Als dit de norm wordt voor wat democratie is, ziet het er slecht uit voor de democratie en voor ons.’
Het Griekse woord ‘democratie’ komt voor 460 v. Chr. in geen enkele tekst voor. Het ziet ernaar uit dat dit woord geschapen werd op het moment dat er een soort democratie ontstond. Dit gebeurde in Athene als een reactie op een inval van de Spartanen.
Het hart van het bestuur van Athene werd de volksvergadering, die vier keer per maand bij elkaar kwam. Elke mannelijke burger boven de dertig, door het lot aangewezen, moest een jaar als lid dienen.
Elk jaar moest besloten worden of men tot een ostracisme wilde overgaan. Je kon dan mensen uit de vergadering proberen te zetten door zijn naam op een scherf te schrijven. Wanneer je een meerderheid op je hand kreeg, moest je voor een jaar of tien in ballingschap gaan.
De vergaderingen moeten vaak saai geweest zijn, maar eeuw na eeuw werd dit systeem voortgezet. Er was een hoge mate van participatie. De burgers hechtten zeer aan de ‘republiek’, dit wil zeggen aan ‘de publieke zaak’.
‘Democratie’ is bij ons bijna een ‘heilig woord ‘ geworden. Zelfs landen die onmiskenbaar ondemocratisch zijn, stellen het op prijs ‘democratisch’ genoemd te worden.
Wat is democratisch? Doorgaans betekent het dat de bestuurder een meerderheid van stemmen op zijn naam heeft verzameld. We zien bijvoorbeeld Erdogan, de president van Turkije, zich daarop te beroepen. Hij heeft kennelijk al een lange tijd namen verzameld van tegenstanders. Zij worden nu opgepakt en zullen volgens Erdogan een hoge prijs moeten betalen. Hij heeft de democratie gered, hij heeft de meeste stemmen op zichzelf verzameld en heeft nu de vrije hand om zijn tegenstanders de mond te snoeren.
Als dit de norm wordt voor wat democratie is, ziet het er slecht uit voor de democratie en voor ons.
Tegelijk volg ik de nationale conventie van de Republikeinse partij. Hoe democratisch is deze? Ja, ook hier gaat het allereerst om het aantal stemmen. Maar wee degene die zoals Ted Cruz niet gelukkig is met de afloop van deze verkiezing. Hij pleitte ervoor te stemmen volgens je geweten. Hij werd weggejoeld en kon zich niet meer verstaanbaar maken.
De genomineerde voor vice-president blijkt een andere visie te hebben op militaire hulp aan het buitenland dan de genomineerde voor president. De onenigheden moeten onder enkele dikke lagen beschuldigingen onzichtbaar gemaakt worden.
De conferentie grijpt daarvoor terug op misschien wel de oudste methode: er wordt een zondebok aangewezen en allen verzamelen zich rondom hem of haar. Deze keer is de tegenstander de zondebok: Hillary Clinton moet het gevang in, zij is crimineel.
Deze oude procedure is ons bijna aangeboren. Ze is zeer effectief. Als Trump wint, zal dat niet zijn op grond van een programma, maar zal het een overwinning zijn van de oude methode een zondebok aan te wijzen.
Trump kan deze methode mede daarom zo goed gebruiken, omdat hij een beroep doet op het gevoel van mensen dat zij niet kunnen participeren in de publieke zaak. De moderne democratie is representatief. Door’ tussenmannen’ en ’tussenvrouwen’ die wij kiezen, dus via een grote afzend, participeren we in de publieke zaak.
Hoe krijgen wij die interesse terug in de publieke zaak? Is er een uitweg? Kunnen moderne media mensen weer met elkaar in gesprek brengen?