Toevallig zond in deze weken, waarin ik en anderen naar een nieuw huis verhuisden met alle chaos van dien, de tv een lezing uit over de evolutie (klik hier voor de uitzending van DWDD-University).
Spreker dr. Freek Vonk was voortreffelijk. Hij wist toehoorder en kijker mee te nemen in zijn boeiend verhaal, verrijkt door beelden uit de geschiedenis van mensen, dieren en planten.
Door deze drie levensvormen op zo een rij te zetten bega ik al een fout, in de ogen van deze charismatische spreker. Want ik suggereer hierdoor dat de mens de kroon is van de evolutie, haar doel en mogelijk haar eindbestemming.
Veel nieuws had Freek Vonk overigens niet te melden. Mij verraste enigermate dat voorwaarden tot de grote evolutie ten dele ontstonden door de komst van moleculen – of minder dan moleculen – van andere planeten op onze planeet.
Verder wees hij krachtig op het belang van agressie en geweld. Eten en gegeten worden is een belangrijk verschijnsel in het evolutionair proces.
De levende wezens zochten naar uitbreiding en versterking van hun wapenarsenaal en evenzeer naar de ontwikkeling van beschermende strategieën zoals het hebben van schutkleuren, vluchttechnieken en onderlinge organisatie. Seks bevorderde de keuze voor de sterkste.
Ze wisten niet dat zij aan het evolueren waren, ze hadden de evolutie niet als doel, wij zien dat er een evolutie plaatsvond. Ze gebeurde gewoon.
De evolutie gaat nog door, al kunnen we weinig tot niets zeggen over de richting, laat staan over een mogelijk doel. Wij zijn dragers van de evolutie, maar niet haar meester.
Wat kun je als een evolutie aanwijzen ? De steeds langer wordende benen van meisjes en jongens? Er is een gezonde theorie die zegt dat er mensachtigen waren die rechtop zijn gaan lopen toen door klimatologische veranderingen de bossen zeldzamer werden. Ze moesten gaan leven tussen het opgaand gewas. Je had een groot voordeel op het terrein van jacht en bejaagd worden als je boven het gewas kon uitkijken. Het lichaam, strevend naar zelfbehoud, groeide omhoog.
Maar wat zijn de voordelen nu van langer worden? Als je gaat vliegen, kun je beter kort van stuk zijn. Maar de evolutie en het vliegtuig zullen niet veel met elkaar te maken hebben. Is trouwens de huidige theorie wel zo gezond?
Er is vanaf het begin van de ontwikkeling van de evolutieleer een conflict geweest tussen de christelijke traditie en de nieuwe theorie van het ontstaan van de mens. Een verwarrende discussie ontstond er tussen ‘geloven’ in de schepping, liefst in zeven dagen, en de wetenschap van de moderne natuurkunde en evolutieleer.
Nu kan men zich afvragen in hoeverre de natuurkunde en de evolutieleer zelf niet op ‘geloof’ in de zin van vertrouwen berusten. Maar belangrijker lijkt me vast te stellen dat de leer van de evolutie over het verleden gaat en over wat het verleden bijdraagt aan het heden.
Over dit verleden kun je een boeiend en meeslepend verhaal vertellen. Je kunt laten zien wat mensen en eventueel dieren en planten gebruikten om te overleven. Je kunt je verhaal ondersteunen met materiaal van andere planeten of kometen.
De christelijke traditie is niet gericht op dit verleden en het heden, maar op de toekomst en het heden. Deze toekomst is niet zomaar de verlenging van het verleden. De verlenging ontstaat doordat de ene generatie de vorige imiteert. Dat is geen echte toekomst.
Daarvoor is een breuk noodzakelijk met wat ons wordt doorgegeven, met ons voortdurend imiteren van het verleden. Historisch onderzoek levert ons die breuk niet op. We zoeken bewust een route naar de toekomst. Hoe laten we een toekomst toe waarin eten en gegeten worden verdwijnt, de zwakke de weg wijst en er een wereld komt waarin ieder levend wezen recht wordt gedaan?
Dat zijn andere vragen dan die van de evolutie. Ze vragen wel evenzeer voor de verwoording ervan om charismatische figuren.