Het ligt voor de hand dat we ons na de talrijke terroristische aanslagen afvragen wat de islam en geweld met elkaar te maken hebben. Dat zou wel eens een jarenlange studie kunnen vragen. Ik maak alleen maar enige opmerkingen.
De Kaaba in Mekka, het centrale heiligdom van de islam.
De interesse in de vraag hoe de islam zich verhoudt tot geweld roept allereerst de vraag op hoeveel moslims bereid zijn geweld toe te passen. De geleerden zijn het hier niet over eens, blijkt uit een discussie in de NRC aan het begin van het nieuwe jaar: 6 en 9 januari. Volgens de ene berekening zijn minstens vijftig miljoen moslims bereid geweld te accepteren om de islam te verdedigen.
Dat is een schrikbarend aantal. Wat betekent het verdedigen van de islam? Het verbranden van aan bladzijde van de Koran kan genoeg zijn om geweld op te roepen, de dader te lynchen of voor de rechter te brengen.
Een andere berekening laat zien dat fundamentalisme lang niet altijd geweld als consequentie heeft. Geweld op basis van een overtuiging vraagt meer dan een fundamentalistische houding. Dan kom je in Nederland uit bij 1% radicalen waarvan misschien 20% bereid is geweld te gebruiken. Een kleine groep die overigens best gevaarlijk kan zijn.
Moslims worden niet moe om te zeggen dat de islam een religie van vrede is. Als wij bijvoorbeeld de tijd rond het jaar duizend bekijken, dan was er veel meer geweld in het christelijke Europa dan in de gebieden die door moslims geregeerd werden.
Europa bestond uit allerlei gebieden. De feodale heren hadden met geweld boeren aan zich gebonden hadden en oefenden lokaal de macht uit. Ze hadden verplichtingen aan wie boven hen stonden. Dit beperkte het onderlinge geweld op lokaal gebied, maar de plicht degenen boven hen te steunen eiste vaak deel te nemen aan een oorlog.
Ze waren christenen. Ze mochten volgens hun traditie niet doden, maar door de toevloed van nieuwe christenen uit Noord-Europa was dat in vergetelheid geraakt en werd sterven in een kruistocht een verdienstelijke zaak. De islamitische heersers regeerden over grotere gebieden en hadden die goed georganiseerd. Ze hadden minder reden geweld te gebruiken.
De Middeleeuwse kruistochten trokken een spoor van vernieling en dood.
Moslims mogen best zeggen dat de islam gericht is op vrede. Alle religies proberen het geweld de maatschappij uit te drijven. Doorgaans gebeurt dit door het aanwezige geweld door een vorm van minder geweld weg te nemen.
Maar er blijft geweld. Het christendom heeft hier een paradoxale benadering, Liever dan te doden, confronteert Jezus de vijand met het geweld dat hij of zij uitoefent. Deze paradoxale praktijk heeft allerlei gevolgen voor het geloven. Ik noem er enkele, opgediept uit boeken en ontmoetingen.
God vergeeft volgens het evangelie het kwaad zonder voorwaarden vooraf. Moslims moeten afwachten wat God doet, God vergeeft of niet, zijn almacht gaat boven alles. Voor christenen is God bovenal liefde. Wie liefheeft wil niet almachtig zijn.
In het Oude en Nieuwe Testament loopt het vaak slecht af met de profeten. Vaak mislukken ze en vinden ze geen gehoor. In de traditie van de islam is de profeet altijd een succes en loopt het goed met hem af. Daarom kon Jezus als een goede profeet niet sterven op het kruis, maar werd hij daarvan weggenomen.
Het christendom kent geen wetssysteem. Christenen zijn bang geworden om zo in een chaos terecht te komen. Ze hebben daarom toch kerkelijke wetboeken gemaakt. Maar telkens blijkt dat de werkelijkheid groter is dan hun wetten. De liefde staat centraal en ieder mens is anders.
De islam kent een rijke wetstraditie die steeds weer geïnterpreteerd wordt. De islam heeft minder theologie, maar meer wetskunde die de mens duidelijkheid moet verschaffen.
Misschien biedt het thema geweld een goede opstap voor een dialoog.