Een maaltijd vol betekenis

Brood en een beker met wijn op een gedekte tafel. Brood dat gebroken wordt en rondge­deeld. Een beker die rondgaat of door een van de aanwezigen aan de anderen gereikt wordt. Er wordt bij gezegd: ‘het lichaam van Christus’, ‘het bloed, het leven van Christus’.  Het gebed, rustig gezegd of gezongen, soms gezamenlijk, dan weer door de voorganger alleen. Er branden een paar kaarsen op de tafel, er zijn bloemen, er wordt muziek gemaakt. Mensen kijken elkaar aan. De viering is verstild en ingetogen, of juist uitbundig. Ze vindt plaats in een kerkgebouw, in een huis­kamer of aan het bed van een zieke.Dit delen van brood en wijn wordt ‘eucharis­tie’ genoemd: ‘dankzegging’. Want in het delen van brood en wijn wordt God gedankt, die elk mens ziet. Het was (en is) een joods gebruik om bij elke maaltijd God te danken. Veel christenen doen dat thuis ook. Vroeger werd de vie­ring van breken en delen Mis (‘gezon­den’) genoemd. In de kerken van de Hervorming spreekt men liever van ‘Avond­maal’. Nog een andere naam is ‘de maaltijd van de Heer’.

Een rijkdom van betekenissen

Eucharistie vieren vind ik een rijke ervaring. Het is zo gewoon: brood en wijn delen. Tege­lijk is het heel bijzonder: er wordt gedeeld en we doen dit in de geest van Jezus, vanuit zijn Adem. De dankzegging heeft de vorm van een gezamenlijke (rituele) maaltijd. We eten niet uitgebreid, maar in een gebaar ballen we als het ware samen waar het om gaat. Dit delen van brood en wijn heeft niet één, maar vele beteke­nissen. Zonder te proberen volledig te zijn, noem ik de volgende:

Tafel in de St. Jan van Lateranen, Rome

Volgens de apostel Paulus en drie van de vier evangelisten verwijst het terug naar een gebaar van Jezus. Vlak vóór zijn lijden en dood heeft hij het Paasmaal gehou­den, volgens de joodse tradi­tie van zijn tijd. Hij heeft brood genomen, God dank gezegd het brood gebroken en uitgedeeld, en daarbij gezegd: ‘dit is (dat wil zeggen: dit “bete­kent”) mijn li­chaam.’ Vervolgens nam hij de beker, dankte God en deelde hem uit onder zijn leerlingen met de woorden ‘dit is (‘bete­kent’) mijn bloed.’ In de taal van de Bijbel staat bloed allereerst voor levenskracht, en lichaam allereerst voor de hele persoon.

Volgens deze visie maakte Jezus dit gebaar in de ver­wach­ting dat­ zijn naderende dood niet het einde zou zijn van zijn levens­ver­haal. Hij verwachtte met zijn leerlingen te eten in het ko­nink­rijk­ van God, ondanks zijn naderende dood.

Volgens sommige uitleggers komt de eucharistie voort uit de praktijk van de eerste christelijke gemeenschap. Die herkende in het delen van brood en wijn waar het in de joodse traditie om gaat en hoe dit in Jezus gestalte kreeg. Door het breken van brood en wijn was hij onder hen aanwezig, als voedsel voor onderweg.

De eucharistie stelt het levens­verhaal van Jezus centraal: zijn kracht tot onvoorwaardelijke vergeving wordt gevierd en doorge­geven. We vieren dat God hem vasthield in de dood en hem deed opstaan. In het geheel van de viering is Jezus aanwezig als de Verrezene.

Het ‘laatste avondmaal’ van Jezus is ook verbonden met het joodse paasmaal, waarin de uittocht uit de slavernij van Egypte wordt gevierd – en uit elke andere vorm van tirannie. Het verhaal wordt verteld over de tocht door de woestijn en hoe God zijn volk op wonderbare wijze voedde en te drinken gaf. De belofte van het beloofde land, dat overstroomt van melk en honing klinkt weer. Er wordt ver­trouwen uitgesproken dat de wereld goed geschapen is.

Paus Benedictus XVI toont de hostie (een stukje brood) nadat hij het gezegend heeft.

De eucharistie betekent ook dat we tot dezelfde kring behoren, hoe verschillend we ook zijn. We worden één gemeenschap, mensen die op hetzelfde gericht zijn. Op wat God wil: gerechtigheid, aanvaarding van iedereen, het herstel van beschadigde of vernietigde relaties. Leven gaat over delen, en wij worden, al vierende ‘kerk’.

In het brood en de wijn komt bovendien heel de wereld op tafel. De vruchten van een aarde, die dreigt vergiftigd te worden. Het werk van mensen, die hun dagelijks brood verdienen. De honger in de wereld, mede veroor­zaakt door onrechtvaardige verhoudingen. Maar ook het verlan­gen van ie­der mens om gezien te worden.

We putten uit de viering kracht om in het leven van alledag te delen, recht te doen, te verge­ven. We houden de hoop levend op een rechtvaardi­ger en milieu­vrien­delijker wereld, waaraan we zelf kunnen bijdragen.

In de eucharistie verwachten we ook een toekomst, die door de dood niet afgesneden wordt, omdat God liefde is, sterker dan de dood.

De eucha­ristie werd en wordt een offer ge­noemd. Dat heeft te maken met de oorsprong ervan in een cultuur waarin bloedige offers gebracht werden in de joodse tempel. Het vie­rend, biddend en delend samenzijn is als het ware een geestelij­ke offer­dienst. We leggen onszelf in elkaars en in Gods handen, zoals Jezus dit gedaan heeft, in het vertrouwen dat we gezien worden.