De vele gezichten van Maria

Een Afrikaanse verbeelding van Maria met haar kind

Velen denken dat de katholieke kerk wezenlijk gebonden is aan de toewijding aan Maria, de moeder van Jezus. In feite echter zijn er eeuwen geweest, waarin de ‘verering’ van Maria nauwelijks bestond.

Het is niet duidelijk waarom de Mariadevotie zo’n hoge vlucht heeft genomen. Waar­schijnlijk heeft meege­speeld dat God en vervolgens Jezus voor het gevoel van de mensen zo ver van hen kwamen af te staan, dat zij het veiliger vonden Maria als hun bondgenoot aan te roepen. Bij de verbreiding van de kerk in West-Europa is zij gebruikt om de godin­nenfiguren te ‘kerstenen’. Oude moedergodinnen bleven be­staan, maar kregen een nieuwe inhoud.

Voor vrouwen heeft de devotie voor Maria vaak negatief gewerkt. Zij kregen vanuit de prediking een dubbele en verwarde boodschap mee: zij moesten tegelijk moeder en maagd zijn. In de evangelies van Lucas en Mattheüs is de maagdelijkheid van Maria een beeld dat bij God niets onmogelijk is en dat God altijd een nieuw begin kan maken met ons mensen. Maar toen onder invloed van het heidendom het lichaam meer als een vijand werd gezien, werd ‘maagd’ verbonden met seksuele onthou­ding, onlicha­melijk­heid, het spirituele. Moeder zijn en toch zo weinig mogelijk ‘lichame­lijk’: dat is een verwarren­de opdracht.

Maria heeft veel vormen aangenomen. In het geloof van ‘gewone mensen’ staat Maria vaak voor de vrouw en moeder die tegen alle verdrukking in het leven doorgeeft, zelfs in onmogelijke, onvruchtbare omstandigheden.
Feministisch theo­logen zijn vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw Maria gaan zien als een sterke en profeti­sche figuur. Het maagd-zijn krijgt in deze visie een nieuwe invulling: de maagd is degene die de integriteit van haar lichaam verdedigt tegen onder meer de machocultuur.

Maria was de moeder van Jezus. Ze heeft misschien aan hem getwijfeld toen hij predikend rondtrok, maar in de jonge kerk schijnt ze een belangrijke rol te hebben gespeeld. Maria had vertrou­wen in haar zoon, zo luidt een oude overtuiging. Ze is in die zin de eerste gelovige, het eerste lid van de kerk, onze oudste zuster in het geloof.
In Lucas 2:19 wordt Maria ons voorgesteld als degene ‘die al deze woorden in haar hart bewaarde en ze bij zichzelf overwoog’. Maria is zo het beeld van de wijze vrouw, een voorbeeld voor alle christenen, die proberen de Bijbel te verstaan en die te vertalen in hun alledaagse doen en laten.

Moeder zijn is meer dan een kind baren. Het is een kind voeden, ver­zorgen, opvoeden, en ook het leren vertrou­wen te hebben, te bidden, rechtvaardig te handelen.

17e eeuwse verbeelding van de Italiaanse kunstenaar Baciccio, van de treurende Maria bij haar dode zoon (pieta).

Jezus bood onvoor­waarde­lijke verge­ving aan. Hij stond kennelijk vrij tegenover de geschiede­nis van menselijk onrecht. Gezien de nauwe band van een kind met zijn moeder, is de overtuiging gegroeid dat Maria zelf op een of andere manier vrijstond tegenover die geschiede­nis van onrecht. Met een onge­lukkig woord wordt dit ‘de onbevlek­te ontvangenis’ van Maria genoemd.

Het oudste Mariafeest is ‘Maria-tenhemelopneming’. De naam en de teksten van dit feest zijn belast met een verouderde visie op de mens, waarin deze gezien wordt als een ziel met een lichaam. In dit Mariafeest wordt ge­vierd dat de belofte dat allen met Jezus zullen verrij­zen, in haar (en in de toekomst ook in ons) in vervul­ling gaat.