Ziekenzalving: een verarmd gebruik

De ziekenzalving is ook dankzegging voor en afscheid van het lichaam.

Deze viering begint met uit de Bijbel te lezen, dan volgen een of meerdere gebe­den, de voorganger zalft hoofd en handen van de zieke met olie en kan de andere aanwezigen vragen dit ook te doen. Deze olie is daarvoor bestemd door de bisschop in een viering op Witte Donder­dag.
Indien mogelijk vieren de aanwezigen samen met de zieke de eucha­ristie, zo nodig aan bed. De zieke en zijn of haar omgeving kunnen elkaar verge­ving vragen en geven. Ik heb zelf de zieken­zalving nog nooit ontvan­gen. Wel heb ik daarbij mogen voorgaan. Ik herinner me dat mijn moeder zei dat ze het zo fijn had gevon­den; ze had toen net voor de tweede maal een hersenbloe­ding gekre­gen. Met mijn broers, een jonge medebroe­der en kennis­sen van mijn moeder hiel­den we de viering rond haar bed.

Al vroeg in de christelijke traditie is de zorg voor de zieke en zwakker wordende mens uitgedrukt in een viering. Jezus is in het midden aanwezig als degene die genezing brengt aan de zieken. Door het tedere lichamelijke contact van het zalven treden zij uit hun kleiner wordende kring. De olie die daarvoor gebruikt wordt, beves­tigt dat zij verbonden blijven met de wereldwijde kring van de leer­lingen van Jezus.

De ziekenzalving drukt ook uit dat Jezus helend aanwezig is.

Tot in de negende eeuw was het gewoon dat iedere christen een ander met gebed kon zalven. Toen verbood de leiding van de kerk aan niet-voorgan­gers de ziekenzal­ving toe te dienen, dit dus tegen de vroege­re praktijk in. Dit verbod moest mistoe­stan­den voorkomen, welke die ook geweest mogen zijn.
Het zou een goede zaak zijn, als de leiding het oude ge­bruik weer in ere zou her­stellen. Nu al kan de voorganger ieder­een bij de viering betrekken: alle aanwezigen kunnen de zieke even aanraken en zalven.

In navol­ging van de oosters-orthodoxe kerk houdt men nu gemeenschappelijke vie­ringen in bijvoorbeeld bejaar­denhui­zen. Want de ziekenzal­ving is niet slechts voor stervenden. In de loop van de geschiedenis is ze dit wel geworden: wie de zie­kenzal­ving ontving, lag op ster­ven.
De traditie van het bidden voor en helen van zieken is mede hierdoor verarmd. Er zijn buiten de grote christelijke kerken genezingsbijeenkom­sten ontstaan, terwijl hun eigen traditie in deze min of meer verloren is gegaan. Sinds het Tweede Vati­caans Conci­lie is de oorspronkelijke betekenis van deze vie­ring in de katholieke kerk weer naar boven gekomen. De eis dat een officiële voorganger haar altijd moet leiden belemmert echter haar ontplooiing.