Culturele oorzaken van onkerkelijkheid

Vorige keer vertelde ik over kerkelijke oorzaken van ontkerkelijking. Andere oorzaken zijn te vinden in onze maat­schappij. De christelijke traditie heeft mensen bevrijd uit hun gebonden­heid aan fa­mi­lie, aan de vorst, aan beelden van dreigende afgoden en demonen. Mensen zijn naar hun gevoel losse individuen geworden. Een kerk is in de ogen van velen zoiets als een fami­lie of een andere institutie die claims op je legt.

De kerk wordt daarom verlaten. Voor West-Europese mensen vertegen­woordigt nu hun ei­gen­ persoon de hoogste waarde in het leven. Dit wil niet zeg­gen dat alle menselijke solida­riteit onmiddel­lijk verdwijnt. Mensen blijven elkaar opzoe­ken, maar dit gebeurt vrijblij­vend. Huwe­lijks­rela­ties worden maar met grote aarzeling aangegaan. Voor mensen die alleen wonen, is het psychologisch moeilijker om (alleen) naar de kerkdienst te gaan.

Deelbelangen
Mensen hebben het druk – de grootste schaarste in onze maatschap­pij is die aan tijd. Jonge mensen zijn bezig een gezin te vormen en een carrière op te bouwen. Er is betrekkelijk weinig belangstelling om zich voor de sa­menleving als geheel in te zetten. Het lidmaatschap van politieke partij­en en­ vak­bon­den is niet groot. Mensen lopen warm voor een deelbe­lang; is dit belang er niet meer, dan houdt de inzet op.

In dit klimaat is weinig ruimte voor mensen die proberen te leven vanuit de onvoorwaardelijke acceptatie van elkaar en anderen. Zij vertegenwoordigen niet zomaar een deelbe­lang, maar zijn betrokken op alle terreinen en niveaus van het menselijke leven. Ze vormen een groep die het visioen van een an­dere manier van leven levend wil houden en zo kritisch kunnen staan tegenover de maatschappij. Ze behoren tot een kring die op ei­gen wijze viert en tot op zekere hoogte een eigen taal heeft. Een gemeen­schap waartoe iedereen kan toetreden, maar die haar leden uit­daagt tot vie­ren, die­nen, delen en leren. De kerk is echter in de ogen van velen op haar best hoogstens een van de vele moge­lijkhe­den om andere mensen te ontmoeten.

Groeien moet!
Vergeleken met de maatschappij van vroeger is onze maat­schappij uniek. Zij nodigt ons allen uit om steeds meer te willen hebben, te begeren, te consumeren. Andere mensen zijn daar­bij óf middelen die tot het verkrijgen van dit ‘meer’ ge­bruikt worden, óf riva­len bij het bereiken ervan.
Groei­en, econo­misch, maar ook spiritueel, moet daarbij te allen tijde door­gaan. De zwakkeren in onze wereld en ons milieu worden opgeofferd aan onze economische groei. Wie niet meer groeit, wordt doodver­klaard.

Oefenen met eindigheid
Gods­diensten hebben altijd gepoogd mensen te leren hoe om te gaan met hun grenzen, hun eindigheid, hun beper­kingen. Vaak hadden de­ze pogingen een onderdrukkend karakter. Terecht wordt dit­ laatste verworpen. Maar ik zie niet hoe een echt geloof en een waarach­tig vertrouwen mensen kunnen steunen op de illusie dat de bomen tot in de hemel groeien. Om maar weer de economie als voorbeeld te gebruiken: pogingen een oneindige groei en onbeperkte welvaart te scheppen lo­pen uit op een tweedeling in de maatschappij en de vernie­ti­ging van het milieu.

Christen zijn is de eindig­heid serieus nemen en leven vanuit het vertrou­wen dat je in je eindig­heid onvoor­waarde­lijk aan­vaard bent door God. Alles wordt een mens uiteindelijk gege­ven. We hoeven ons niet waar te ma­ken, zijn niet verplicht altijd iets terug te doen, mogen met zwier leven, uit genade.

Hopeloos?
Wat we ook doen om de kerk bij de tijd te brengen, we kunnen niet meegaan met de roep om ‘meer’. In een wereld waar­in de hoogste waarde de eigen persoon is en oneindige groei het doel van het le­ven, vindt het evan­gelie niet gemakkelijk gehoor. Sociologen wijzen erop dat mensen op jonge leeftijd ingevoerd wor­den in de samenleving; dit gebeurt wat de kerk betreft nu niet meer.
Dat betekent niet dat de toekomst van de kerk hopeloos is. De kerk is allereerst een uitnodi­ging aan volwassenen. De illusie dat alles mogelijk is en dat je eigen persoon het mid­del­punt is van al wat bestaat, zal eens vervliegen. Misschien komt er dan meer openheid voor de beelden en woorden van het evangelie.