Liturgie: het centrum en de vormen

De komende weken, de laatste van deze website, besteed ik aandacht aan de vieringen en sacramenten in de katholieke kerk.

Leden van de Conferentie voor Vrouwenwijding tijdens een viering in de Anglicaanse kerk in Rome. De Anglicaanse kerk kent vrouwelijke priesters, zoals veel protestantse kerken vrouwelijke dominees kent. In de katholieke kerk is dat niet mogelijk, maar er is ook verzet.

In elke liturgische viering wordt de aanwezigheid ge­vierd van God en van Jezus, de verreze­ne. Deze aanwe­zig­heid is niet gebonden aan een juridisch juist gesteld gebaar. De Adem van Jezus, die de Adem is van God, waait door de kring heen, vervult ons, ver­bindt ons met Jezus, met God, met elkaar, met ons diepste inner­lijk. De viering is één geheel. Daarin zijn onderdelen en afzonder­lijke momenten te onderscheiden, maar samen vormen ze de viering.

Wij treden binnen in een feest dat wij niet zelf hebben georgani­seerd. Er is onder christenen een besef en een vertrouwen dat uiteindelijk Jezus de viering ‘organiseert’. Dit betekent niet dat hij deze vieringen heeft ‘uitgevon­den’. Ze zijn ontstaan in de schoot van de leerlingen van Jezus, maar ze staan in rela­tie met hem, ze zijn met hem verbonden. Hij is in elke viering aanwezig. Niet fysiek zoals hij rond­liep in Galilea, maar ‘in de geest’, in de kracht van de Adem van God, van waaruit hij zelf leefde en die hij aan ons doorgeeft.
Op het ritme van deze Adem ­komen we bijeen.

Voorganger (m/v?)
Er is altijd een ‘voorganger’ bij een viering, iemand die de leiding heeft en moet zorgen dat er echt gevierd kan worden. In de oosters-orthodoxe en in de katholieke kerken is dat nu altijd een man. Welis­waar kent de katholieke kerk ‘pastorale werk­sters’, maar offi­cieel mogen ze alleen voorgaan in vieringen die niet bij de zeven sacramenten behoren.
Ik vind dit een slechte zaak. De meeste kerken van de Hervorming zijn beter af. Daar kunnen zowel mannen als vrouwen voorgaan. Ik vertrouw erop dat in de toekomst bij alle vierin­gen ook vrou­wen voor­ganger kunnen zijn.

Knielen?
In de liturgie werd oorspronkelijk alleen maar gestaan of gezeten, eventu­eel een enkele keer gebogen. Knielen is van latere datum. Het lijkt mij beter dit laatste alleen te doen als het functioneel is. (Het kan handig zijn wanneer een lange bruid en bruidegom knielen bij de huwelijks­ze­gen als de voorgan­ger klein van stuk is, weet ik uit ervaring…).

De 'orante' is de oudst bekende christelijke gebedshouding: rechtop, de armen geheven, de handen geopend, de ogen ten hemel geslagen.

Wij zijn opgestane en opgewekte mensen. Voor God hoeven we niet deemoedig te knielen, we mogen recht voor God staan. De deemoedi­ge gebaren komen uit een tijd waarin de maat­schappij verdeeld was in machti­gen en afhankelijken. In de tradi­tie van de religieu­ze orde waartoe ik behoor, de dominicanen, is het knielen in vieringen altijd be­perkt gebleven. Laten we staan wanneer we gezamen­lijk zingen en bidden, zitten wanneer we luisteren en stil medi­teren.

Kleding en ‘concelebratie’
Bij feesten dragen mensen gewoonlijk iets bijzonders. De leider van de viering of ‘voorganger’ draagt vaak aparte kleding, ‘ambtskle­ding’. Zolang als dit functioneel is – ze verhoogt de feeste­lijkheid en heft de anonimi­teit op – is daar niets op tegen. Maar zij mag niet suggere­ren dat de voorganger eigenlijk tot een andere wereld be­hoort. Zo vind ik de mijters waarmee bisschoppen hun hoofd sieren en zichzelf langer maken dan ze zijn, altijd wat koddig.
Het zogenaamde ‘conce­le­breren’, waarbij priesters samen voor­gaan, is meestal niet functioneel en roept een afstand op tussen ‘zij’ en ‘wij’. Ik ben er evenmin erg voor dat een voor­ganger omgeven is door een stoet van assistenten, misdie­naars en misdienettes. Ook dat schept afstand in plaats van nabijheid. Het is beter als de voor­ganger gewoon bij de medegelovi­gen zit, zoals ook de lezer en anderen die een functie te vervullen heb­ben. Wanneer zij iets moeten doen, komen ze naar voren.

De komende weken worden de vieringen van de sacramenten besproken.