Middelste van een drieluik van Jeroen Bosch over het laatste oordeel. De levendige en gedetailleerde beelden van het hiernamaals en het Oordeel van vroeger leven nauwelijks nog, ook niet bij gelovige christenen.
Zoals bij ieder goed verteld verhaal of film de stukjes op het einde bij elkaar komen, zo gebeurt dit ook bij de mens. In de ervaring van ons eigen leven blijven er echter losse eindjes over, omdat we het niet in zijn geheel kunnen overzien.
Alle godsdiensten zijn ervan overtuigd dat er een voltooiing is van de mens. Uiteindelijk kunnen er geen losse eindjes blijven, want zolang als die er zijn, is de geschiedenis van een mens nog niet afgerond en gaat zijn verhaal nog door. Tot zolang is het niet mogelijk de kwaliteit van een mensenleven uit te zeggen.
Onrecht hoopt zich op
Daarbij komt dat vergelding van onrecht wezenlijk is. We beseffen dit niet altijd, omdat we geen mogelijkheid tot vergelding zien noch de kracht hebben te vergeven of vergiffenis te vragen. Het onrecht blijft dan bestaan en hoopt zich op in de geschiedenis. Als er onrecht onvergolden blijft, dan komt dat dus als overwinnaar uit de bus. Dat maakt het menselijke bestaan absurd.
Het vertrouwen op de God van Jezus is een protest hiertegen.
Is het lot van dader en slachtoffer dan toch hetzelfde? Het slachtoffer van de holocaust dat zichzelf doodt, soms pas na vele jaren, omdat het de gedachte niet langer verdragen kan de concentratiekampen overleefd te hebben terwijl familie en vrienden omkwamen. En de dader die zich ombrengt omdat hij de last van zijn daden niet meer kan verdragen. Het is begrijpelijk dat juist de mensen die geloven in een God die recht doet, overtuigd zijn dat er recht zal geschieden.
(Laatste) oordeel
We komen zo toch terecht bij het (laatste) oordeel. Op het eind van het leven komen de schijnbaar losse eindjes bij elkaar en wordt de kwaliteit ervan onthuld. Werd het leven beheerst door angst, door de drift tot zelfbehoud, door dromen van macht? Of werd het gestuwd door de liefde? Werd het zowel beheerst door de aandrift de eigen positie voor alles zeker te stellen als door de bereidheid verantwoordelijkheid te nemen voor zichzelf en voor anderen?
Die waarheid over onszelf is een groot goed. Wie wil niet weten wie hij of zij ten diepste is? Die waarheid kennen is bevrijdend, verlossend, zelfs als ze pijnlijk en schokkend is.
De spiegel van de ander
Mensen vellen door hun doen en laten een oordeel over zichzelf. Zij vellen dit oordeel niet in hun eentje. Zoals wij uit ervaring weten, komen we pas tot beslissingen en een goed oordeel door met anderen in gesprek te gaan en ons voor anderen te verantwoorden.
Dat gesprek en die verantwoording kunnen eventueel alleen in ons hoofd plaatsvinden, maar hoe denkbeeldig ook, de ander en de anderen zijn erbij nodig. Pas in de spiegel van de ander zien we helder onszelf.
Oordeel of ontmoeting
Het zal duidelijk zijn: een woord als ‘oordeel’ is een beeld. Spreken in termen van rechtspraak en rechtbank is gebruik maken van beelden. Velen gebruiken liever een ander beeld: het beeld van de ontmoeting.
We moeten hierbij niet vergeten dat sommige ontmoetingen pijnlijk kunnen zijn, evenals een rechtsgeding. Maar een ontmoeting is overwegend iets positiefs. Verantwoording aan een mens afleggen die we diep gekwetst hebben, vinden we uiterst moeilijk. Het zweet parelt je daarbij op je voorhoofd. Een ontmoeting kan ook stralend zijn. We komen geheel en al ten leven, we stralen ons geluk uit, we zien er goed uit. (Ook een rechtbank kun je stralend verlaten wanneer je in je recht bent hersteld.)
Het is ons pad
Het hoort bij het christelijk erfgoed te vertrouwen dat de waarheid over ons leven eenmaal aan het licht zal komen. Dat maakt deel uit van de vrijheid die ons wordt toegezegd. We krijgen zicht op onszelf en op de geschiedenis waarvan we deel uitmaken. We blijven niet langer een vreemde voor onszelf. Ons levenspad blijft misschien kronkelig met doodlopende aftakkingen, maar we ziet nu dat dit echt ons pad is. We ontdekken de onzichtbare draden die we in ons leven gesponnen hebben. We worden hele mensen.
Deze waarheid wordt onthuld in een ontmoeting met God, of, zoals het Nieuwe Testament suggereert, in de ontmoeting met Jezus, die het beeld en de openbaring van God bij uitstek is.