Wie of wat is God?

Veel mensen hebben een idee van God dat goeddeels uit de achttiende eeuw stamt en eigenlijk nog ouder is. God zien zij dan als een persoonlijke almacht. Het woord ‘macht’ is op zich een neutraal woord. Het betekent: de mogelijkheid iets te veranderen. Maar God is in hun ogen een almacht, een persoon die kan doen en laten wat hij wil (God is dan altijd een ‘hij’). Een God die heerschappij uitoefent. Een God die volledig vrij is en soeverein. Met niets of met niemand hoeft hij rekening te houden.

Vooruitgang?
Dit beeld van God heeft een funeste invloed gehad. De Bijbel noemt mensen ‘beeld van God’. Als het kenmerkend voor God is vrij te besluiten wat te doen en wat niet te doen, wordt zo handelen ook een ideaal voor mensen. Zonder respect voor de natuur en voor de (zwakkere) medemens gaan mensen (bijna uitsluitend mannen) dan tekeer in de wereld.
Inderdaad kunnen we de laatste eeuwen zien als een geschiedenis van de vooruitgang. We zien dan over het hoofd dat dit tegelijk een geschiedenis is van ongeëvenaarde verwoesting van natuur, minderheden (zoals joden) en individuele mensen. Vertrouwen op een God die kan doen en laten wat hij wil, kan verwoestend zijn.

Voorzienigheid
Uit de achttiende eeuw stamt de gedachte van God als ‘Voorzienigheid’. Waar mensen iets niet begrepen, werd God gezien als degene die het gat opvulde. Zo vertelde een intelligente jonge Poolse vrouw me hoe ze in de haast om een bijna vertrekkende trein te halen tussen de trein en het perron raakte. Ze werd er op het nippertje tussenuit gehaald. Ze trok hier de conclusie uit dat God had ingegrepen en dat zij kennelijk geroepen was nog andere dingen te doen in haar leven.
Ik denk niet dat God ingreep.

Rigide ongelovigen
Er zijn ons door de eeuwen heen beelden van God doorgegeven, die we vanzelfsprekend vinden. We zijn ermee vertrouwd en willen er niet graag van beroofd worden. Mensen die zichzelf niet als gelovig beschouwen, zitten vaak sterker aan die beelden vast dan gelovige mensen. Ze hebben in hun religieuze ontwikkeling stilgestaan. Het gaat dan bijvoorbeeld om het beeld dat God onveranderlijk is, almachtig en alwetend. Heel de toekomst zou aan God bekend zijn.
Deze verouderde beelden en ideeën gaan uit van de gedachte dat God vooral ‘kennis’ is. Kennen zag en ziet men vaak als de hoogste vorm van leven. Men redeneert dan: God is leven. Welnu, dan is God bovenal de daad van het kennen. En kennis is macht over anderen en over de natuur. God is dan almachtig.

Deze dode God
We moeten afscheid nemen van deze God. Deze God is dood. God respecteert de vrijheid van de mens en de eigen wetten van de natuur; God komt daar niet tussenbeide. Dat kan ons pijn doen, want we kunnen een God die zo is, fascinerend vinden. We zijn misschien mensen die graag veel en diep nadenken. Of we dromen ervan macht te bezitten. De gedachte dat God alles weet en kan, lijkt veiligheid te bieden. Maar zo lijkt God alles te zijn en wij niets. Onderwerping aan deze God is dan zonder meer geboden.