Lichaam en ziel. Een on-Bijbels beeld

Ziel te koop. Een cynische echo van de gedachte dat een mens zijn of haar ziel kan verkopen aan de hoogst biedende - doorgaans de duivel.

Het beeld van de toekomst na de dood dat het meest populair gewor­den is in de christelijke traditie, is niet of nauwelijks terug te vinden in de teksten van het Nieuwe Testament. Zoiets gebeurt vaak: een buiten-Bijbels­ beeld wint het van een Bijbels beeld. Eeuwenlang is de toekomst van de dode zo gezien dat na de dood de ziel naar God, naar de hemel, ging, en het dode lichaam achterbleef op aarde. Pas op het einde van de menselij­ke­ geschiede­nis zou Jezus terugkomen in heerlijkheid en dan zouden ziel en lichaam weer met elkaar verenigd worden.

Hoger en lager
De oorsprong van dit beeld is vooral te vinden in het erfgoed van de Griekse wijsbegeerte. Daarin werd gedacht dat heel de werke­lijkheid uit een hoger en uit een lager element bestaat. De mens had een hoger element in zich, de ziel, die on­sterfelijk was, en een lager element, het sterfelij­ke lichaam.

Het was voor christenen in die tijd moei­lijk te zien dat het lichaam voldoende waarde had om mee te laten tellen in het leven nu en voor na de dood. De gedachte dat iedereen een ‘ziel’ heeft, is niet zo vreemd: je kunt bijvoor­beeld met je gedachten vrijuit rondzwerven over heel de aarde, terwijl je lichaam in een muffig schoollokaal is.
Bij gesprekken met jonge mensen kom ik nogal eens de overtuiging te­gen dat ieder mens een ziel is, die op een gegeven moment een lichaam uitkiest en daarin een leerproces doormaakt. Mij spreekt deze gedachte niet aan. Ze maakt op mij de indruk een poging te zijn onze eindigheid te ontkennen. Het lichaam wordt iets tweederangs en de aarde dreigt slechts een leerschool of zelfs, zoals iemand mij zei, een strafkolonie te worden.

Eenheid
Het lijkt mij beter niet het bestaan van een onsterfelij­ke ziel aan te nemen. Ik zie de mens graag als een eenheid en niet als samengesteld uit twee componenten waarvan er één afzonderlijk kan bestaan. Ik zie het lichaam als meer dan een ge­heel van orga­nen. Het is een knooppunt van relaties en verhou­din­gen met andere mensen, met God, en met de natuur.

Als er een toe­komst is voor de mens na zijn dood bij God, betekent dit in mijn ogen dat bij de dood de relatie met God blijft bestaan. God houdt deze relatie in stand en vanuit die relatie ontspringen dan opnieuw de relaties met anderen. Met andere woorden; de verrijzenis vindt plaats op het moment van onze dood. Want de verrijzenis is geen reanimatie van een lijk, maar een nieuw bestaan met God.