Het hart van de Eucharistie

Kardinalen concelebreren met de paus, dat is te zien aan hun uitgestoken handen tijdens het gezamenlijk uitspreken van de 'instellingswoorden', die alleen priesters mogen uitspreken. Concelebratie bestaat pas sinds het Tweede Vaticaans Concilie in de jaren 60 van de vorige eeuw.

Onlangs kwam ik een bejaarde priester tegen die op een zondag naar het jaargetijde van zijn overleden zus was gegaan. Hij ging niet zelf voor. Een pastoraal werker leidde de dienst: er was geen consecratie, wel een communiegang.

Toen ik vroeg hoe hij de dienst ervaren had, zei hij, dat naar zijn gevoel het hart van de Eucharistie weggesneden was. Voor hem was de consecratie het hart van de Eucharistie. Dat is volgens velen het moment dat door de woorden van de priester brood en wijn veranderen in het lichaam en bloed van Christus. Dit gebeuren was volgens hem het hoogtepunt van de Eucharistie.

Offer

Daarmee wordt de voorganger, de priester, bijzonder belangrijk. Hij spreekt de instellingswoorden uit en hij is de enige die dat mag doen. De eucharistische devotie van de laatste eeuwen is gebaseerd op het belang van de consecratie. Maar in die tijd werd er betrekkelijk weinig ter communie gegaan. Als men ter communie ging, deed men dat op zondag in de vroegmis, waarna men later naar de hoogmis ging zonder ter communie te gaan.

De Instructie Redemptionis Sacramentum uit het jaar 2004 laat er geen twijfel over bestaan dat de consecratie belangrijker is dan de communiegang. Het woord ‘maaltijd’ komt in deze instructie alleen voor in nummer 38 waarin gezegd wordt: dat de Eucharistie niet alleen een maaltijd is, maar vooral een offer.

Paulus had het mis

Hoewel de Instructie nergens de naam van de apostel Paulus noemt, is het duidelijk dat hij gedesavoueerd wordt. In nummer 77 zegt de Instructie dat de viering van de Heilige Mis geen onderdeel mag zijn van een gemeenschappelijke maaltijd, en niet in verband gebracht mag worden met een feestmaal. De Eucharistie mag niet gevierd worden in een eetkamer of feestzaal, noch in een kamer waar voedsel aanwezig is, noch op een plek waar de deelnemers tijdens de viering zelf aan tafel zitten.

Als om zwaarwegende redenen de Mis gevierd moet worden op dezelfde plaats waar later wordt gegeten, moet er een duidelijke tussentijd tussen het einde van de mis en het begin van de maaltijd. Ook mag er tijdens de viering van de Mis geen gewoon voedsel aan de gelovigen voorgezet worden. Het is duidelijk: wat Paulus heeft gedaan mag niet. Volgens de schrijver van de Instructie had hij het mis door de Eucharistie te vieren in het kader van een maaltijd.

Maaltijd

Niet alleen Paulus moeten we dan verwijten maken, maar de hele jonge kerk. Want er zijn redenen om aan te nemen dat de Eucharistie niet ontstaan is uit het laatste avondmaal maar vanuit de vieringen van de gezamenlijke maaltijden. We vinden geen afbeeldingen die verwijzen naar het laatste avondmaal in de jonge kerk, wel afbeeldingen die verwijzen naar de broodvermenigvuldiging.

De verhalen van de broodvermenigvuldiging hebben oorspronkelijk mede de jonge Kerk geïnspireerd tot het vieren van wat wij de Eucharistie noemen. De verhalen van de broodvermenigvuldiging hebben al een eucharistisch karakter. In de oudste liturgie die wij hebben, de Didache, verwijst de beker naar het woord van Jezus: ‘Ik ben de ware wijnstok’ (Joh 15, 1) en naar de oudere beelden zoals Israël als de wijnstok.

Het lijkt me dus dat meer dan de consecratie het delen van brood en wijn het hart is van de Eucharistie. Dan worden wij het lichaam van Christus en als zodanig de wereld ingezonden.