Drie ‘nieten’ – over bezit, macht en seks

Benedictus van Nursia

Benedictus van Nursia (ca. 480-550) wordt beschouwd als de grondlegger van het westerse monnikendom, de West-Europese kloosterlijke traditie. Hij schreef een evenwichtige regel die uitzonderlijke strengheden afwees.

In een tijd waarin vele monniken, echte en ‘onechte’, rondzwierven van de ene stad of huis naar het andere, het West-Romeinse rijk ineengestort was en vele mensen, groepen en individuen op de vlucht waren of rondtrokken, eiste hij van zijn monniken de belofte in hetzelfde klooster te zullen blijven waar zij waren ingetreden. Gehoorzaamheid aan de gekozen abt was geboden.
De regel heeft geen aparte belofte van armoede. Het bezit is gemeenschappelijk. Het was daarom mogelijk actief steun te geven aan de armen en vreemdelingen. Gastvrijheid stond hoog in het vaandel en vele abdijen hadden scholen. Dit heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan West Europa.

Drie geloften – drie ‘nieten’

In de jaren zeventig plaatste het weekblad De Bazuin, later opgegaan in Volzin, een artikel met als titel Drie Nieten. Het was een tijd dat niet slechts het verplichte celibaat voor priesters, maar ook de geloften van kloosterlingen bediscussieerd werden. Het getal ‘drie’ sloeg op de drie geloften die beschouwd werden als kenmerkend voor het religieuze leven: de geloften van armoede, gehoorzaamheid en kuisheid.

Het woord ‘nieten’ verwees naar het feit dat er eigenlijk geen positieve aanduidingen zijn voor de drie geloften. Armoede? Het is meer een belofte alle bezit te delen. Bij de orden die actief naar buiten zijn, is armoede een onderdeel van de apostolische en missionerende activiteiten. Echte armoede is een situatie waarin je zelfs geen steen hebt om je hoofd op neer te leggen. Je leeft in een chaos; je weet niet of je voor of achteruit moet. Het is niet iets om naar te verlangen. Naar soberheid kun je verlangen, maar niet naar armoede.

Gehoorzaamheid heeft sinds de Tweede Wereldoorlog een slechte klank. Omdat mensen zielloos gehoorzaamden aan hen die boven hen stonden, zijn miljoenen mensen omgekomen. ’Kuis’ in de zin van trouw aan je partner moet iedereen zijn, maar de suggestie dat maagdelijkheid in zichzelf een positief goed is, lijkt me niet aanvaardbaar.

Een negatieve basis?

Drie nieten dus: geen bezit, geen eigen wil, geen seks. Is het kloosterleven op drie negatieve zaken gebaseerd? Het lijkt me dat het goede dat uitgegaan is van de kloosterorden – naast het kwaad dat niet onderschat moet worden – op iets stevigers gebouwd is.

Dat we geen positieve woorden hebben om de drie geloften aan te duiden kan ook zo geïnterpreteerd worden, dat zij naar een wereld en een levenswijze verwijzen waarvoor we geen woorden hebben omdat die levenswijze anders is dan de gewone. In het verleden zijn de drie geloften in verband gebracht met het niet-lichamelijke, het geestelijke, het bovennatuurlijke. Ze kregen een sfeer van verhevenheid, vaak van onlichamelijk, zelfs anti-lichamelijk.

Bezit, macht en seks

Volgens mij zijn bezit, macht en seks de drie grote waarden waar steeds weer conflicten over gaan. Bezit en macht kunnen de inzet zijn van grote oorlogen en van huiselijke ruzies. De relatie met een vrouw (of man) zal niet zo gemakkelijk tot een grote oorlog meer leiden zoals wel verondersteld wordt in het klassieke dichtwerk de ‘Ilias’ van Homerus uit de achtste eeuw vóór Christus. Maar seksuele relaties zijn vaak het voorwerp van conflicten, soms dodelijke.

De kloosterlijke leefwijze neemt afscheid van bezit, macht en seksuele relaties en schept zo een plek van vrede. Langs allerlei achterdeurtjes kunnen conflicten toch weer binnendringen, Maar het delen van bezit, liever dan het versluierende woord ‘armoede’, het delen van de macht, beter dan het begrip ‘gehoorzaamheid’ en het beheer over het eigen lichaam scheppen een ruimte van een vrede, die niet berust op het zich gezamenlijk keren tegen een ander zoals vrede meestal is.

Voor deze vrede ontbreken ons de woorden. Ze is kwetsbaar, maar is geen ‘niet’.

Delen:

Schrijf een reactie

Opgeslagen onder Kerk

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *