Je hoeft geen romanticus te zijn met heimwee naar een verleden ‘toen alles beter was’ om vast te stellen dat onze samenleving een chaotisch karakter heeft. Eeuwenlang functioneerde het verleden als een soort kompas. Je moest je aansluiten bij het verleden. Het oude was de norm voor het goede. Romantici zoals Goethe wilden terug naar de Griekse cultuur alsof die minder gewelddadig was. Het was aanvankelijk een probleem voor het jonge christendom dat het ‘nieuw’ was.
De laatste eeuwen is de toekomst het kompas geworden waarop men vaart. De evolutieleer past daar perfect in. We verwachtten dat in de toekomst alles beter is. Meer inkomsten, meer welvaart, meer vakantie, meer opleiding, meer productie, meer groei, minder ziekten, alles wordt beter. ‘Het’ kan niet op.
Maar het ’kan wel’ op. De wereld is eindig, grondstoffen raken uitgeput, de ruimte is beperkt, de aarde heeft grenzen. We kunnen niet vooruit, en evenmin achteruit. We hebben geen kompas, geen dak om onder te schuilen, nauwelijks een visie, laat staan een visioen. We zijn in een crisis.
Je kunt het ‘hier en nu’ verheerlijken en voortdurend proberen naar je ‘binnenkamer’ te gaan. Als je niet uitkijkt wordt dit een vlucht, waarbij je je inkapselt tegen de ‘buitenwereld’ en op zoek gaat naar God in jezelf. Maar in de ‘binnenkamer’ zijn anderen al aanwezig, minstens door hun taal en cultuur. Ik word gedwongen me met hen te verhouden.
En wie zijn deze ‘we’ en deze ‘ze’? In feite een verzameling losse individuen die zich autonoom voelen, mensen die hun eigen weg uitstippelen en tegelijk steeds in competitie zijn met anderen. De rivaliteiten op het werk hebben gevolgen voor ‘thuis’. Uitgeput van de strijd op het bedrijf, heeft men nog maar weinig kracht over om aandacht te geven aan partner en kinderen. Al gauw vind je dat de thuissituatie te weinig oplevert voor jezelf. De spanningen met partner en kinderen thuis werken op hun beurt door in de sfeer van het werk. Je komt in een cirkel terecht van steeds weer op elkaar botsende mensen. Concurrentie is besmettelijk. Als je in een bepaalde situatie vecht voor je eigen belangen, dan ga je dit ook doen in andere situaties.
Het gedeelte van het evangelie volgens Lucas dat vorige week op zondag in de kerkdienst gelezen is (5, 1-11), eindigt met de belofte dat de leerlingen van Jezus mensenvissers zullen worden. Zij zullen dus vissen uit het water halen. Water is hier een beeld van de chaos. We worden geroepen om mensen te redden uit de chaos. Niet eens allereerst door ons spreken, veeleer door te handelen en aandacht te geven. Door in vrijheid te handelen en met hart en ziel aanwezig te zijn, geven wij anderen en onszelf een kompas zodat zij en wij niet ronddolen, maar een weg vinden.
Wat staat er op dat kompas? Dat God in jou gelooft, op je hoopt, van je houdt; niet dat jij in God gelooft, maar dat God in jou gelooft; de minsten worden de eersten, leren in vrede te leven en dus te stoppen met begeren wat een ander heeft of eerder dan jij begeerde. Dit is genoeg om het hoofd boven water te houden.