Het belangrijkste besluit van Benedictus

Het besluit van Benedictus XVI af te treden laat zien dat in bepaalde opzichten deze paus een moderne man is. Er hangt een mythische sfeer rond het pausschap, die verschillende pausen bevorderd en gekoesterd hebben. Koningin Elizabeth van Engeland wil ook zo’n sacrale en mythische sfeer rond haar ambt en treedt daarom niet af. De Nederlandse monarchie is veel republikeinser, zakelijker, meer voorwerp van discussie ook.

Het besluit van de paus zich terug te trekken is misschien wel het belangrijkste besluit van zijn pontificaat. Dit klinkt misschien wat cynisch, maar zo bedoel ik het niet. Door af te treden, maakt Benedictus het voor zijn opvolgers het gemakkelijker ook af te treden. Dat kan gevolg hebben voor het mythische en sacrale karakter van het pausschap. Dit zal waarschijnlijk daardoor verminderen. De paus wordt een mens die een bepaald ambt vervult.

Die ambtsvervulling hoeft niet ten eeuwige dage aan iemand vast te blijven kleven. Het pausschap is een dienst; als deze taak te zwaar wordt, kun je die neerleggen. Elk ambt kun je neerleggen, wanneer je te oud, of te zwak wordt. Het kunnen aftreden schept een zakelijker kijk op het pausschap. Die nieuwe zakelijkheid kan vervolgens uitdrukking krijgen in de manier waarop het pausschap zich presenteert. Minder gebruik van allerlei plechtige riten, processies, tronen, mijters, prachtige gewaden en indrukwekkende titels. De paus wordt misschien zo wat toegankelijker en kan gemakkelijker in discussie gaan met andere gelovigen en met niet gelovigen. Zijn spreken wordt hopelijk minder een monoloog, en meer een dialoog.

Het merkwaardige is dat de paus zijn boodschap verhulde in een dode taal, in het Latijn. Hij kondigt iets belangrijks aan en neemt dan maar aan dat iedereen die taal verstaat. In feite misten velen aanvankelijk de mededeling over zijn terugtreden.

Misschien is dit wel symbolisch voor zijn pontificaat. De paus wilde bij de tijd zijn, maar hij leek te communiceerde in een dode taal, ook als hij een moderne, levende taal gebruikte. Zijn pontificaat was geen succes. Het is ook maar de vraag of en pontificaat wel een succes moet zijn. Succes is geen norm in de christelijke traditie. Maar Benedictus XVI communiceerde matig hij maakte zich niet populair bij joden en moslims, was weinig oecumenisch, en wilde weer terug naar de Latijnse liturgie. Op een of andere manier kwamen zijn excuses over het seksueel misbruik niet over. Bij persoonlijke ontmoetingen raakten velen wel onder de indruk van deze man.

De paus heeft ruim op tijd zijn aftreden bekendgemaakt. In feite betekent een dergelijk verklaring dat hij al weg is. Hij zal geen initiatieven meer kunnen nemen, want hij loopt dan gevaar zijn nu nog onbekende opvolger voor de voeten te lopen. Iedereen zal hem nog goede rustige jaren gunnen.