Vreemden werden naasten

De Barmhartige Samaritaan, door Han Wezelaar.

Het gebeurde een paar weken geleden. Twee potige mannen houden me vast en tillen me op. Een derde man draagt mijn rugzak op zijn schouder, een vrouw heeft mijn wandelstok in haar handen en een andere vrouw heeft zich ontfermd over mijn rollator. Is dit een roofoverval? Integendeel, het is bedoeld als hulp om op een station van de ene trein via trappen – liften ontbreken – naar een ander perron en een andere trein te gaan.

Het eist enige regie van mijn kant om alles, mijzelf incluis, in de goede trein te krijgen. Mijn reisgenote, zonder wie ik al helemaal niet met de trein had kunnen reizen, en ik verbazen ons erover hoe zeer mensen, – vooral jonge mensen – bereid zijn hulp aan te bieden en meterdaad ook te geven.

Er wordt veel geklaagd dat mensen tegenwoordig zo voortdurend op zoek zijn naar zichzelf. Dat moge zo zijn, maar de hulp die je thuis krijgt en die, een beetje onverwacht, ook buitenshuis te vinden is – vooral ook van allochtone jongeren – kan je verrassen. Het verhaal van de Barmhartige Samaritaan en andere soortgelijke Bijbelse verhalen hebben een spoor getrokken in de geschiedenis. Mensen kennen deze verhalen misschien niet eens, maar de geest waarin ze geschreven zijn, bezielt hen nog steeds.

Het verhaal van de barmhartige Samaritaan in Lucas 10, 25-37 heeft de grondslag gelegd van onze maatschappelijke zorgsysteem, van onze gezondheidszorg en van ons onderwijs.

Wat is dat, een naaste? De naaste is iemand met wie je hier en nu te maken hebt, een mens met wie je omgaat. De vraag is van de wetgeleerde is vaak ook onze vraag. ‘Wie is [11]dan mijn naaste?’ vraagt de wetgeleerde. Met wie deel ik het leven? Het concrete leven?

Voor de wetgeleerde en voor vele anderen uit zijn tijd was dit een echte vraag. Zo nam de gemeenschap van Qumran, een joodse sekte in de tijd van Jezus, aan dat alleen de leden van de sekte ‘naasten’ waren. Voor hen moest je je zorg inzetten, de anderen vielen daarbuiten. Ons spontane antwoord op de vraag voor wie ik moet opkomen, is in tegenstelling met de wetgeleerde: iedereen is mijn naaste. Maar als iedereen je naaste is en je dus de mensheid liefhebt, bekommert je je in feite om niemand in het bijzonder. Het woord ‘naaste’ wordt zo vaag, dat het geen betekenis kan hebben. Je kunt niet werkelijk zorg hebben voor iedereen in de wereld.

Vaak hoor je zeggen; mijn gezin komt eerst, of, wat ruimer, mijn familie, neven, nichten, ooms en tantes komen eerst. Dit antwoord, de naasten zijn de leden van mijn familie, wordt waarschijnlijk gegeven door de meerderheid van de mensen op aarde. Heb je geen familie, dan heb je geen toekomst. Vreemdelingen kunnen welkom zijn, maar je weet dan ook precies wie vreemdeling is en wie familie. Of eigen volk eerst. Of eigen religie eerst.

De wetgeleerde probeert vast te stellen hoever hij gaan moet om van naasten te kunnen spreken. Hij bekijkt de wereld vanuit zichzelf als middelpunt en stelt vast wat zijn grenzen zijn en wie daarbinnen de naaste is, aan wie hij verplichtingen heeft.

Jezus draait de zaak om. De naaste is degene die als naaste handelt, iemand die een belang met je deelt, iemand die zich verbonden voelt. De ‘naaste’ is niet iemand die ik uitkies, ik bepaalt niet wie mijn naaste is, hij of zij dient zich aan en doet iets voor mij. Deze mens neemt de taak op zich mijn naaste te zijn. En soms kan ik de naaste voor anderen zijn.

Naastenliefde heeft vele kanten. Ze uit zich in concrete daden. Ze is individueel, het gaat om deze unieke persoon; ze is universeel, iedereen kan onder deze liefde vallen. Ze is vrij; je kunt ook weigeren om de hulp te aanvaarden. Je bent gelijkwaardig. Wie de ander ook is, welke functie deze ook heeft in de maatschappij, als naasten ben je gelijkwaardig. Je inspireert elkaar. Je neemt de tijd voor elkaar. De naaste voor een ander mogen zijn kan veel voldoening schenken, maar de ander kan ook tegenvallen zodat je te lijden hebt. Naastenliefde is niet honingzoet, maar vraagt soms dat je de ander stevig aanspreekt.

Hoe zorgen we dat er een klimaat blijft bestaan in onze samenleving waarin de naastenliefde een spoor kan blijven trekken?