God toornt

‘St. Joris en de Draak’, modern beeld (1959) van deze oude mythische figuur op het Martinikerkhof in Groningen.

In de oude gedeelten van het Oude Testament verschijnt God als de legeraanvoerder van zijn volk. ‘God leert mijn handen om te strijden’ (Psalm 18, 35). ‘Ik sloeg mijn vijanden neer en ze konden niet opstaan, ik vertrapte hen als modder op straat’ (Psalm 18, 39, 43).

‘God’ doet hier denken aan het oeroude beeld van een ‘lichtheld’, een soort St. Joris, die de draak verslaat. Tegen het onrecht dat een mens wordt aangedaan, doet deze een beroep op de woede van God. Dit gebeurt ook in het Nieuwe Testament. De woede van God is niet willekeurig en is niet een soort ‘bui’ van iemand omdat het toevallig maandag is.

Woede, toorn, na-ijver van God zijn beelden van een God die zich afkeert van de onrechtvaardige mens. De toorn geeft gelijk aan dat er een afstand is tussen het moment van de toorn en het feitelijk uitvoeren van de bedreiging die in de woede schuil gaat. Deze ruimte geeft de onrechtvaardige de tijd om zich alsnog te bekeren. De woede van God tegen onrecht komt voort uit zijn liefde. God bestrijdt het kwaad en nodigt mensen uit zich met hem te verzetten tegen onrecht.

God vergeldt het kwaad dat mensen bedrijven. ‘Vergelden’ moet niet allereerst in verband gebracht worden met pure wraak, maar met heel maken, het voltooien van een actie met al zijn consequenties. In de Bijbelse opvatting is het niet zo dat je een dader hebt en daarnaast een reeks handelingen, maar de dader is het geheel van handelingen die deze verricht. Dader en daad zijn nauw met elkaar verbonden. Misdaden kunnen naar dood en ondergang leiden. God staat garant dat dit gebeurt. Het onrecht kleeft aan de handen van de dader. God richt volgens deze traditie de wereld zo in dat de bedrijvers van onrecht met hun daden geconfronteerd worden. Zij kunnen aan hun teloorgang ontkomen door open te staan voor de vergeving die God voortdurend aanbiedt.

De boeken van de Bijbel vormen een discussie van mensen over God en geweld. Deze discussie kan verschillende invalshoeken hebben en tot verschillende conclusies leiden. Het ene boek, zoals de profeet Nahum, is vol van beelden van een God die de aarde woedend omhoog tilt, de strijdwagens doet opgaan in rook, en als een leeuw de nakomelingen verslindt.

‘God zei tegen Jona: Is het terecht dat je zo kwaad bent?’ (Jona 4,9). Klik op de afbeelding om het verhaal van Jona te lezen.

Het boek Jona is een humoristisch verhaal over een profeet die tegen zijn zin succes heeft bij de Ninevieten en hen tot bekering brengt. God toont dat hij begaan is met heidenen zoals de inwoners van Nineve, vroegere vijanden van Israël, God vergeeft en laat mens en dier in leven ondanks het gemopper van Jona, lees: Israël, want ‘Jona’ betekent ‘duif en de duif is een symbool van Israël. Verschillende perspectieven staan naast elkaar als argumenten in een discussie. Het Nieuwe Testament kiest voor pogingen geweldloos weerbaar te zijn tegenover het kwaad.

De discussie over het geweld van God vinden we terug wanneer wij de boeken van de Kronieken leggen naast die van Samuel en de Koningen. Terwijl in de boeken van Samuel en de Koningen hard wordt gevochten, ontbreekt dit in de boeken van de Kronieken. Het blazen van de priesters op de trompetten, het aanheffen van de strijdkreet, en het gebed zijn voldoende om de overmachtig vijand een nederlaag toe te brengen en te doen omkomen. Het brengen van offers, het doden van dieren – een vorm van geweld – is datgene wat groot geweld moet voorkomen. Het geweld is hier ingeperkt.

In deze priesterlijke traditie speelt rituele reinheid een belangrijke rol. De regels treffen vrouwen meer dan mannen en maken zo deel uit van het structurele geweld van mannen ten opzichte van vrouwen. Christenen zullen later de tempel niet meer gebruiken; daarmee vervielen ook de reinheidsregels, die mede dienden om in de goede gesteltenis de tempel binnen te gaan en te offeren. God werd een God van de liefde.