Een katholieke hervorming

1987: bekladde borden langs de snelweg in Limburg illustreren de kerkelijke polarisatie…

Vandaag (4 december) is het 450 jaar geleden dat het concilie van Trente werd afgesloten. In oktober vond er in Utrecht een studiedag plaats over dit concilie en de uitstraling daarvan. Het concilie van Trente kwam bijeen in de zestiende eeuw en was bedoeld de kerk te hervormen als een reactie op het optreden van Luther.

De hereniging van de katholieke kerk en de ‘hervormde’, de protestante kerken lukte niet. De invloed van dit concilie is echter groot geweest, al werden de nieuwe regels met horten en stoten en langzaam doorgevoerd. De kerk van vóór het Tweede Vaticaans Concilie, dus van vóór 1960, was in vele opzichten een ‘Tridentijnse’ kerk, een kerk die beantwoordde aan de idealen van het concilie van Trente.

Ze was een kerk met veel regels, geboden en verboden. Een goede kennis van het kerkelijk wetboek was een vereiste. De bisschoppen moesten in hun bisdom wonen en werken en mochten zich daar niet meer laten vervangen door lagere geestelijken om zo de handen vrij te hebben voor banen die veel geld opleverden. De gelovige moest minstens eenmaal per jaar ter communie gaan en zich daarvoor grondig voor te bereiden door eerst te biechten.

Zitting van het Concilie van Trente (1545-1563)

Er werden seminaries opgericht die oorspronkelijk bestemd waren voor minvermogende studenten die priester wilden worden en pas in de negentiende en twintigste eeuw de gewone opleiding voor toekomstige priesters werden. De kandidaten moesten elke maand biechten en dan toestemming vragen van hun biechtvader om ter communie mogen te gaan. Vele priesters hadden een universitaire vorming en leerden verder als een stagiaire in een parochie. Er kwam een Romeins missaal en een dito brevier. Later ook een catechismus die min of mee dienst bleef doen totdat Rome eind vorige eeuw met een nieuwe kwam. De positie van de paus werd versterkt. De kerk werd sterk gecentraliseerd.

Hoewel de sluiting van dit concilie al 450 jaar achter ons ligt, is het ons nog steeds nabij. De kerk rook tot diep in de twintigste eeuw ‘tridentijns’. Een belangrijk verschil was wel dat sinds Pius X aan het begin van de twintigste eeuw de houding tegenover de eucharistie sterk veranderde. Het ter communie gaan werd nu juist sterk aanbevolen. Er werd niet meer gevraagd elke keer te biechten voordat men er communie ging. Biechten werden voor velen een devotioneel gebeuren. Er werd vaak gepreekt over de biecht en de gelovigen werden benaderd als zondaars. Het psychologisch klimaat werd later door velen als ongezond gekarakteriseerd.

De liefde van de vernieuwers voor de kerk ging schuil achter een dikke laag kritiek…

De keuze van Angelo Roncalli tot paus Johannes XXIII bracht een grote kentering te weeg. De man zelf straalde een verfrissende levensvreugde en humor uit. Ik herinner me dat ik ergens in Frankrijk een foto zag van Roncalli als nuntius: hij liep met andere prelaten een trap af. Dadelijk zag ik dat deze nuntius vol leven zat. De gezichten van de anderen waren strak, ernstig, zuur.

Het Tweede Vaticaans Concilie sloeg een nieuwe richting in. Het was een dynamisch gebeuren. Helaas hebben de zure gezichten na het concilie geprobeerd de kerk weer in een strak keurslijf te persen. Daarin zijn ze tamelijk goed geslaagd. De vernieuwende krachten zijn onder druk gezet, uitgeperst als een sinaasappel, ze zijn uitgeput; ze hebben de kerk vaak opgegeven. Ze zijn niet of nauwelijks in staat gebleken de rijkdom van het evangelie over te dragen. Hun liefde voor de kerk ging schuil achter een dikke lag kritiek. De kritiek is opgepikt en begrepen, maar het geloof en de liefde die daarachter schuil gingen, werden niet gezien. Misschien zal nu blijken dat de echte opvolger van Johannes XXIII paus Franciscus is.