Waarom vieren we Pasen in de nacht?

Toen ik nog een lagere schoolkind was, boeiden de drie laatste dagen van de Goede Week mij al. Dankzij het toen nog geringe autoverkeer, kon ik op mijn eentje naar de kerk lopen. Mijn ouders hadden wel andere dingen aan hun hoofd, zoals de grote schoonmaak, en hadden geen tijd voor de liturgie van de Goede Week.

Verrijzenis, door Ted Felen. Hangt in de Dominicuskerk in Nijmegen.

Ik wist nauwelijks waar het allemaal om ging, maar een stuk of vijf priesters voerden een soort toneelstuk op. De taal was het Latijn, er werd druk heen en weer gelopen op het priesterkoor, er gebeurde daar van alles. Op Goede vrijdag werd iedereen in de kerk een houten, ten dele glazen voorwerp voorgehouden en dat kon je dan kussen. Het zal wel een relikwie geweest zijn van het kruis van Jezus, naar echtheid werd niet gevraagd. Mijn parochie volgde de Dominicaanse liturgie; dat betekende in dit geval: vier lezingen en geen twaalf.

Al deze vieringen speelden zich af in de ochtend. Dit laatste veranderde in de jaren vijftig.

Het liturgisch congres werd in 1951 in Rome gehouden. Een van de onderwerpen was de paasliturgie. En daaruit kwam bij monde van o.a. Romano Guardini en Odo Casel het verzoek aan het Vaticaan voor de Paasliturgie de oude tijden van vieren weer in te voeren. In 1955 was het zover. De viering van de paasnacht vond niet meer in het ochtendlicht plaats, maar in de avond.

Een deel van het ‘geheimzinnige’ verdween hierdoor, en terecht. Er kwam ruimte voor nieuwe vragen. Wat is verrijzenis eigenlijk? Niemand van de nu levende mensen heeft de verrijzenis meegemaakt. Toch moet je er iets over kunnen zeggen. Er zijn langzamerhand dankzij een lange discussie dingen duidelijk geworden.

Ik denk dat voor vele gelovigen en vooral niet-gelovigen de verrijzenis uit de dood een sprookje is. Is de verrijzenis een verhaal over een lijk dat geanimeerd wordt? De verrezen Heer is wel dezelfde als de profeet uit Nazareth, maar is niet zijn gereanimeerd lijk. We vieren niet dat een lijk weer levend wordt maar verder inactief blijft.

De meeste kerken zijn op het oosten gebouwd omdat het ochtendlicht symbool staat voor de Verrezene.

We weten bijna niets met absolute zekerheid over Jezus. Volgens mij trok deze man door Galilea – waarschijnlijk was het jaar waarop hij begon te preken een jubeljaar. Hij riep op om dat jubeljaar serieus te nemen. Tot nu toe had het hoogstens gefunctioneerd als een ‘gevaarlijke herinnering’ Een jubeljaar betekende dat de oorspronkelijke eigenaar van land dit weer terugkreeg. Slaven moesten vrijgemaakt worden en onrechtvaardigheden uitgewist. Jezus ging zelfs zo ver om te zeggen dat elke dag eigenlijk een Jubeljaar moest zijn. Hij vroeg mensen elkaar schulden kwijt te schelden. Dit betrof materiële schulden, maar evenzeer ‘geestelijke’. We mogen daarbij denken aan woede-uitbarstingen, pesterijen, bedrog… en aan de Tien Woorden, die wij doorgaans vertalen als ‘de tien geboden’.

Jezus geloofde dat God zelf zo was: dat God onvoorwaardelijk vergaf en ons oproept hetzelfde te doen. In het elkaar kwijtschelden en vergeven zag hij het rijk van God naderbij komen. Zijn tegenstanders hebben dit gezien als een bedreiging voor hun positie en die van het hele volk – vanuit hun positie terecht. Hij werd vervolgens door de Romeinen geëxecuteerd. Zijn leerlingen lieten hem de steek en gingen op de vlucht, maar hebben vervolgens de ervaring gehad dat zij ondanks dat alles vergeven werden en er mochten zijn. Die ervaring konden een plaats geven door te geloven dat Jezus ondanks zijn dood leefde en opnieuw vergeving aanbood. Dit betekende een verder doorbreken van het rijk van God.

Jezus had gelijk: vergeven is als het scheppen van een nieuwe wereld en geeft de belofte van een nieuwe toekomst. In onze wereld die vaak zo duister is, wordt dit een leven gevend gebeuren. Om ons dit in te prenten vieren we Pasen in de nacht.