Over een moslimbiecht en een boeddhistenzalving

Onlangs gaf ik de ziekenzalving aan een vrouw van nog geen 49jaar, die terminaal ziek was. Ik kende haar niet goed. Ze trouwde een katholieke man, volgens de officiële regels, bij mijn weten was ze protestant, maar ze had uitdrukkelijk om de ziekenzalving gevraagd.

Het was een korte maar indringende viering. Het deed haar zichtbaar goed. Na de begrafenis – met veel zorg samengesteld door de zussen en broers van haar man; ik was alleen betrokken bij de opening en het slot – hoorde ik dat de overleden vrouw zich de laatste jaren vooral gericht had op het Boeddhisme.

Vroeger was dit onmogelijk geweest. Zelfs onvoorstelbaar. ‘Vroeger’ is hier niet de Middeleeuwen, maar vijftig of misschien zelfs pas tien jaar geleden.

Ik heb ooit eens de biecht gehoord van een moslim – dat was niet van te voren afgesproken, maar vloeide voort uit het gesprek dat we hadden. We hebben samen gebeden en hij is in vrede weggegaan. Ik kan me voorstelen dat dit een schok is voor meer traditioneel denkende katholieke gevolgen.

Ook voor mij is dit nieuw. Het roept vragen op. Was het verzoek van deze vrouw om gezalfd te worden een typisch voorbeeld van het religieus winkelen, het omvormen van elementen van verschillende godsdiensten tot eigen gebruik? Of is dit een voorbeeld van het aloude syncretisme? Dan worden riten, gebeden en preken van een andere godsdienst overgenomen door een of meerdere gelovigen van een andere godsdienst. Zo gaan moslima’s, die niet zwanger kunnen worden, naar een klooster bij Homs in Syrië. Daar doen ze een belofte en slapen dan een nacht aan de voet van de standaard met de icoon van Maria, die geschilderd zou zijn door de evangelist Lucas. Worden ze inderdaad zwanger, dan offeren ze een schaap dat gekeeld wordt tegen de muur van de kerk. Reflectie op dit gebeuren vindt niet plaats.

enkele van de vele boeddhistische en shintoïstische Japanse (half)goden.

Ik had de indruk dat er in mijn geval meer aan de hand is. Er is sprake van een meervoudige religieuze binding. Mensen zoeken contact met het goddelijke naar gelang de situatie. In Azië komt dit vaker voort, zegt men. In 1984 telde Japan 120 miljoen inwoners, van wie er 112 miljoen verklaarden bij het Shintoïsme te behoren, 89 miljoen zich Boeddhist noemden, en 16 miljoen zei tot een andere religieuze traditie te behoren.

Deze rekensom klopt natuurlijk niet en is alleen kloppend te krijgen als we ons realiseren dat de meeste Japanners zowel Shintoïst als Boeddhist zijn. Shintoïsme heeft vooral te maken met het begin van het leven hier en nu en met het ontstaan van de Japanse wijze van leven, Boeddhisme helpt mensen zich tot de dood te verhouden. Het echte goddelijke is voor de meeste Japanners Japan zelf, maar dit is zo fundamenteel dat ze dit niet eens vermelden. Misschien moeten we deze twee religies meer als devoties zien dan als twee religies, hoezeer ze ook van elkaar verschillen.

Het zou interessant zijn te onderzoeken hoe men psychologisch omgaat met een meervoudige religieuze binding. Je zult nogal eens een keuze moeten maken welke religieuze traditie te volgen, in deze of die situatie. Ook theologisch zijn er vragen. Is het mogelijk twee of meer heren te dienen? Is het mogelijk je werklelijk te engageren? Wat voor een godsbeeld vereist een meervoudige religieuze binding? Misschien kan dat alleen met een niet-persoonlijke God, die niet zozeer transcendent is, maar eerder immanent: de God in mij. Daarover wellicht een volgende keer.