Een van de herinneringen die ik bewaar uit mijn kindertijd betreft de oorlog. We woonden in Amsterdam. Als de sirene ’s nachts ging of als er veel vliegtuiggeluiden waren, werden we uit bed gehaald en moesten we in de armen van onze ouders wachten tot het sein ‘veilig’ was gegeven. Mijn ouders wilden zo snel mogelijk het huis kunnen verlaten, als een bom zou inslaan in ons huizenblok.
Gelukkig is Amsterdam gespaard gebleven. Alleen hier en daar zijn huizen verwoest. De trappen hadden vaak de bominslag of het dodelijk neerstortende vliegtuig overleefd en vele mensen dachten dat ‘onder de trap’ de veiligste plaats was. Of dit zo is, weet ik niet.
Wanneer ik beelden van Gaza zie, vraag ik me af of er nog wel huizen overblijven die bewoonbaar zijn. De verwoesting is gigantisch. De bommenregen maakt het zeer twijfelachtig of vrouwen en kinderen nog erkend worden als niet combattanten. De leden van de internationale gemeenschap kijken toe.
Een manifest van Pax, vroeger Pax Christi, van elf augustus roept die gemeenschap op ‘om diplomatieke stappen te zetten en economische, juridische en politieke maatregelen te bevorderen’ en over te gaan tot het boycotten van producten uit die gebieden die bezet zijn’.
Ik ben het met de tekst wel eens, maar afgezien van de praktische moeilijkheden van een boycot denk ik nu, een paar weken later, dat de vechtende partijen zo op elkaar gebeten zijn dat internationale druk door hen wel als hinderlijk zou worden ervaren, maar dat zij geen van de partijen zal dwingen, laat staan overtuigen de strijd te staken. Buitenlandse inmenging heeft zelden effect gehad. Wat Zuid-Afrika betreft heeft de isolatie van haar apartheidsregering en het boycotten van haar produceren zeker invloed gehad. Maar daar was ook de figuur van Nelson Mandela die een bloedige strijd voorkwam.
Dit brengt mij tot een tweede punt. Geen van de vechtende partijen heeft op dit ogenblik een staatsman van allure die in staat is de doelloosheid van de strijd onder ogen te zien en zijn volgelingen te inspireren tot iets beters. De leiders van Israël zijn banger voor de vrede dan voor een min of meer continue oorlog. De staat Israël is innerlijk zeer verdeeld; een oude tekst zegt dat een verdeeld huis zal instorten. De tegenstellingen worden nu min of meer toegedekt door het bestaan van een gemeenschappelijke vijand.
Voor mij is een staatsman een man of vrouw die zelf een innerlijke reis heeft gemaakt, misschien een onwankelbaar hard standpunt had ingenomen en zo ook de macht heeft veroverd, maar, geconfronteerd met de verschrikkingen van de oorlog, waarvoor hij nu verantwoordelijk is, tot vrede besluit en mede dankzij zijn populariteit ook zijn volgelingen mee krijgt.
Rabin was iemand die had kunnen uitgroeien tot een staatsman, maar een moordenaar maakte daaraan een eind. Ik weet niet of er in het huidige Israël mensen zijn die de potentie hebben uit te groeien tot een staatsman. Ook de Palestijnen missen een staatsman op dit ogenblik. Wie staat op en brengt vrede?