Heeft geweld als reactie op geweld zin?

‘The Knotted Gun’ staat bij het VN-kantoor in New York. Het beeld is gemaakt door de Zweedse kunstenaar Carl Frederik Reutersward na de moord op John Lennon in 1980.

Oekraïne, Irak, Gaza, Nigeria: onze ogen gaan van de ene brandhaard naar de andere, dan weer wordt de nadruk gelegd op Gaza, de volgende dag op de separisten op de grenzen van Oekraïne.

Het is een moderne strijd. De oorlogshandelingen vinden niet plaats tussen staten – althans geprobeerd wordt dit te vermijden. De strijd speelt zich af tussen verschillende groepen en eventueel tussen individuen. Een gevolg is dat er weinig aandacht is vanuit deze groepen voor non-combatanten.

Velen weten niets van oorlogsrecht. Al sinds het einde van de tiende eeuw worden vrouwen en kinderen beschermd tegen het geweld. Ook krijgsgevangenen moeten buiten de strijd gehouden worden. Getrainde groepen weten dat ze tegenover enthousiaste amateurs staan. Maar bij deze conflicten worden vrouwen en kinderen vermoord, in een zelfgegraven graf gegooid of zelfs levend begraven.

Burgeroorlogen zijn altijd heftiger en wreder dan de oorlogen tussen staten. Een mens heeft nog altijd een zekere afstand tot de staat, maar zijn identificatie met een groep, familie, stam is veel directer en absolute. De belangen zijn concreter; het gaat vaak over water en brood.

Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn er tientallen gewapende conflicten geweest. Mensen die in veiligheid woonden, schaamden zich voor die veiligheid. Ze wilden iets doen, mensen helpen die bedreigd werden met moord en doodslag, met volkenmoord.

Ik ben blij dat ik niet in de positie ben beslissingen te moeten nemen in zo’n situatie. Het lijkt mooi om op te komen voor de zwakken en in elk geval kinderen en vrouwen te redden uit een uitzichtloze situatie. Maar zo gauw je ermee gaat bemoeien, blijkt de situatie ingewikkelder te zijn dan toen je achter je veilig bureau zat.

De waarheid is altijd het eerste slachtoffer van het conflict. Het blijkt moeilijk te zijn niet meegesleept te worden in de chaos. Het kan zijn dat je door een bewapende aanwezigheid het conflict vergroot. Conflicten zijn besmettelijk: meer en meer mensen worden erbij betrokken en verdwijnen als het ware in een zwart gat. Je jaagt misschien een vorm van bezetenheid weg, maar er is een grote kans dat er zeven voor in de plaats komen.

Een belangrijke factor is hierbij dat je er nooit in slaagt het land te bezetten dat van een ander is. De komst van vreemde troepen kan grote weerstand oproepen. Het is mogelijk dat vijanden zich gezamenlijk tegen de gewapende vredesgroepen uit het buitenland keren. Er komt zo ook een vrede tot stand, maar die is maar tijdelijk en is zelf een vorm van geweld.

Omdat mensen elkaar nabootsen ligt het voor de hand dat we gewapend optreden beantwoorden met wapengeweld. Zo verandert er fundamenteel niets. Als we werkelijk een doorbraak willen in het proces van het beantwoorden van geweld door geweld, moeten we ons automatisch navolgen doorbreken.

Dit is uiterst moeilijk. Het is niet voldoende de gewapende groepen met ongewapende mensen tegemoet te treden. Zoiets kan ook als een vorm van zwakte gezien worden. Je zou alle mensen die je naar het omstreden gebied stuurt een gedegen opleiding moeten geve in geweldloze weerbaarheid. Dan doorbreek je de verwachtingen. De mensen die je zo uitstuurt, moeten zelf ter plekke het goede antwoord vinden op het geweld.

Een geweldige uitdaging met veel risico’s – misschien te veel risico’s. Een alternatief zie ik echter niet. Geweld beantwoorden met geweld is een doodlopende weg.