Het ambigue teken van het kruis

vlag IS

De mentaliteit van kruisvaarders verschilt niet veel van moderne moslims die vechten voor een islamitische staat.

Op 14 september wordt in de katholieke liturgie het feest van Kruisverheffing gevierd. Het feest is zo belangrijk dat de gewone zondagsliturgie daarvoor moet wijken.

Voor kloosterlingen had dit feest vroeger een bijzondere lading: het markeerde het begin van de zogenaamde kleine vasten die uit zou lopen op de grote vasten van veertig dagen ter voorbereiding van Pasen. Bij de Dominicanen heette de kleine vasten ‘constitutievasten’: een vasten die werd voorgeschreven in de constitutie, het reglement van de Orde.

Toen ik intrad in 1958 was deze vasten een wassen neus. Het enige verschil dat ik me kan herinneren was dat ’s avonds de lange tafelgebeden werden weggelaten- een suggestie dat er niet genoeg eten was om daarvoor te danken. Deze vreemde gewoonte is afgeschaft. Misschien dat de belangstelling voor het vasten zal toenemen onder de invloed van de ramadan, maar ik zie nog niet een herstel van de oude vastengebruiken.

Wat eigenlijk gevierd wordt op Kruisverheffing is de bouw van de Heilige Grafkerk in Jeruzalem rond 324.

Heilig Grafkerk in Jeruzalem, klik om te vergroten.

Heilig Grafkerk in Jeruzalem, klik om te vergroten.

Daarbij is een legende bewaard gebleven. Niet minder dan de moeder, Helena, van keizer Constantijn de Grote, pelgrimeerde naar Jeruzalem om te zoeken naar het ware kruis van Christus. Ze liet opgravingen doen in de buurt van de nieuwe kerk en vond inderdaad drie kruisen. Het was voor iedereen duidelijk dat het middelste het kruis was waarop Jezus had gehangen.

Helena, later heilig verklaard, verdeelde het kruis in stukken en zond een gedeelte naar Constantinopel, vanwaar haar zoon op brute wijze regeerde over het Romeinse rijk. Hij geloofde dat het christendom de toekomst had en dat daarom het oude heidendom, waartoe hij zelf nog behoorde, plaats zou moeten maken voor de nieuwe godsdienst. Het kruis werd voor hem het teken waaronder je oorlog moest voeren wilde je succes hebben.

Het verdelen van het hout van het gevonden kruis ging steeds verder. In de Middeleeuwen werd dit hout een zeer begeerde relikwie. Het hoeft ons niet te verwonderen dat de oorlogen tegen de islam bekend staan als de ‘kruistochten’. Het kruis werd een garantie voor het succes van de gewapende strijd en gaf aan de individuele kruisvaarder de zekerheid dat zijn dood in de strijd voor hem de poorten van het paradijs zou openen.

Keizer Constantijn en zijn moeder Helena met het Heilig Kruis (Byzantijns twee-armig model). Jeruzalem, Toren van David-museum.

Keizer Constantijn en zijn moeder Helena met het Heilig Kruis (Byzantijns twee-armig model).
Jeruzalem, Toren van David-museum.

Deze mentaliteit verschilt niet zoveel van die van de moderne jonge moslims die willen gaan vechten onder de halve maan van de islam voor een islamitische staat. In de twintigste eeuw vinden we het kruis terug op het Duitse oorlogsmaterieel, op pantservoertuigen, op tanks en vliegtuigen. De ‘Duitse Orde’, een ridderorde zoals de Tempeliers en de Maltezer ridders veroverden het noorden van Polen en kerstenden het veroverde gebied.

Het kruis werd zo een ambigu teken. De machtigen usurpeerden dit ‘logo’ en al was de kruisiging door Constantijn de Grote verboden, je kunt zeggen dat het kruis minstens ten dele dezelfde functie had als bij de Romeinen: het onder de duim houden en eventueel doden van opstandelingen. Verschillende nationale vlaggen dragen een kruis. Maar door dit soort kruis worden mensen niet bevrijd. Het slachtoffer dat aan het kruis hangt is de bron van bevrijding.

De aandacht is te veel gegaan naar de dood van Jezus. Als levend mens heeft hij door de kracht van de vergeving en de kwijtschelding van materiële en spirituele schulden een nieuwe wereld geopend. De wereld van ‘ik zal je hiervoor laten boeten’ verdwijnt en een nieuwe wijze van leven verschijnt. Jezus heeft aan zijn verkondiging vastgehouden tot aan het kruis. Het kruis laat zien dat de machtigen geen andere weg kennen dan die van het geweld. De verrijzenis bevestigt het optreden van Jezus.

Er is een devotie ontstaan van mee-lijden met Jezus op zijn kruis. De kruisweg van 14 staties is daarvan een voorbeeld. Een verwijzing naar de verrijzenis ontbreekt, de nadruk op het lijden is groter dan in het passieverhaal, de betekenis van dit verhaal blijft verborgen. Het verheffen van het kruis: is dit een oproep tot geweld, een uitnodiging ontroerd te worden of een teken van trouw aan de kracht van de liefde en vergeving?

Delen:

3 Comments

Opgeslagen onder Vieringen en sacramenten

3 Responses to Het ambigue teken van het kruis

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *