Bisschoppen in synode bijeen.
Deze week is in Rome de Synode geopend over het gezin. Het kan een spannende synode worden. Meestal is de verklaring op het einde al geschreven, voordat de synode bijeenkomt – althans die indruk wordt gewekt. Deze keer lijkt de paus een vrij debat toe te staan en sommigen verwachten dat de eindconclusie pas op de volgende synode getrokken zal worden.
Spannend is de synode ook, omdat het over een onderwerp gaat dat bijna iedereen raakt. De synode wordt geconfronteerd met het gegeven dat de encycliek Humanae Vittae van Paulus V over het gebruik van voorbehoedmiddelen door waarschijnlijk een meerderheid van katholieke gelovigen niet aanvaard wordt en dat de kloof tussen gelovigen en kerkelijke leiding steeds groter wordt.
Op dit ogenblik schijnt echter de kwestie in het middelpunt te staan of mensen die kerkelijk gehuwd zijn al of niet te communie mogen gaan, wanneer zij een tweede huwelijk voor de burgerlijke overheid hebben gesloten.
Nu is de regel dat zij niet worden toegelaten tot de vrijspraak van de biecht en evenmin tot de communie. Dat dit bij velen pijn veroorzaakt is duidelijk. Ook dat velen de kerk en de christelijke traditie afschrijven. Waar zijn begrip en barmhartigheid gebleven?
De consequenties zijn merkwaardig. Vergeving voor een moord krijgen en weer volop toegang krijgen tot het vieren van en participeren in de eucharistie is betrekkelijk eenvoudig. Het sacrament van de boete staat voor je open. Maar een tweede niet-kerkelijk huwelijk sluit je uit. Je moet zo’n huwelijk opgeven. Ook als er kinderen geboren zijn uit deze verbintenis. Als mensen bij elkaar blijven, worden ze gezien als mensen die volharden in het kwaad.
Ik denk dat de opvatting van wat het sacrament van het huwelijk is, moet worden bijgesteld. Dat het huwelijk onontbindbaar is, is geen louter juridische regel, maar vloeit voort uit de liefde. Toch is het sacrament door juridische regels omgeven.
Het sacrament van het huwelijk schijnt te bestaan uit dat korte moment van ja zeggen in aanwezigheid van een kerkelijk getuige. Verder is vereist dat de huwenden met elkaar slapen. Alle argumenten om een huwelijk ongeldig te verklaren concentreren zich op deze twee momenten.
Hebben ze met elkaar geslapen? Meestal wel. Maar keken bruid en bruidegom wel gelukkig uit de ogen toen zij ‘ja’ zeiden? Stonden zij niet teveel onder de druk van familie en vrienden of van anderen? Waren zij wel echt vrij toen ze huwden?
Er is een hele jurisprudentie ontstaan rond deze vragen. Tegenwoordig worden in Nederland en daarbuiten huwelijken ontbonden en ongeldig verklaard als blijkt dat de gehuwden geen echte gemeenschap, geen echt samenzijn konden vormen – iets dat soms pas na jaren duidelijk wordt. De meer strenge katholieken vinden dit gesjoemel, maar ik denk dat dit goed is.
Want bestaat het sacrament uit de ceremonie in de kerk en het met elkaar slapen? Het Nieuwe Testament biedt geen uitgewogen theologie van het huwelijk. Maar een van de gedachten is dat de huwenden een teken zijn van de liefde van God voor de mensen en van de liefde van Christus voor de kerk.
Twee mensen die in liefde samenleven laten iets zien – in alle gebrokenheid – van de liefde van God. Het moment van ‘ja’ zeggen is niet alleen sacramenteel, maar het hele leven en samenleven, moet een teken zijn. Als de liefde uitdooft door welke oorzaak ook, is het geen teken meer van de liefde van God en van Christus.
De liefde kan uitdoven door verwaarlozing van hun verbondenheid van de gehuwden of onder druk van buiten. Maar als de liefde verdwijnt en een huwelijk geen teken meer is van Gods liefde ontbindt het huwelijk zichzelf. Er moet alles aan gedaan worden om een ommekeer mogelijk te maken.
Maar huwelijken kunnen ophouden te bestaan. Een tweede huwelijk is dan een mogelijkheid, een poging een teken te worden van Gods liefde en van zijn barmhartigheid. Als ik mocht spreken op de synode zou ik dit zeggen, al zullen velen dit als ketters beschouwen.