Ook de onveranderlijke leer heeft beweging nodig

‘God is absoluut. Wij leven met hypothesen.’

‘De leer van Christus’ – ‘De onveranderlijke leer van de Kerk’, het zijn zware woorden op een synode over huwelijk, gezin en seksualiteit.

Het lijkt wel of pastoraat en ‘de leer’ tegenover elkaar staan. Wie in de wereld van vandaag probeert mensen te verbinden met elkaar en met God loopt op tegen de muur van de onveranderlijkheid van de wet van de kerk. Wie vast wil houden aan de kerkelijke traditie kan alleen maar mompelen dat de wet nu eenmaal hard is en garant moet staan voor de betrouwbaarheid van de kerkelijke prediking. Maar idealiter ondersteunt de ‘leer’ de pastorale praktijk en verandert de leer, wanneer zij geconfronteerd wordt met het dagelijks concrete leven.

De kerk zegt niet te kunnen afwijken van de leer van Christus. Maar is er wel zoiets als een leer van Christus?

Het Nieuwe Testament heeft geen uitgewerkte leer betreffende huwelijk, gezin en seksualiteit. Jezus hield vast aan de onverbreekbaarheid van het huwelijk, meer weten wij niet. Het evangelie laat hem zien als iemand die het gezin of de grotere familie, toen het sociale netwerk voor het individu, relativeert. ‘Zij die in hem geloven zijn zijn moeder, broeders en zusters.’

De kerk heeft een leer ontwikkeld, maar die is ontstaan in de loop van de eeuwen. Een van de goede dingen daarvan is dat ook de vrouw met een huwelijk moest instemmen. Maar het huidige kerkelijke huwelijksrecht is niet van boven af als een onveranderlijk blok naar de aarde gestuurd. Wat nu als leer van de kerk geldt is gegroeid door vele veranderingen heen, althans in de westerse kerk. Er zijn andere tradities in de oosterse kerken. Voor zo ver ik weet heeft dat niet tot onoverkomelijke problemen geleid.

De onveranderlijke leer van de kerk is een traditie tussen andere, die echter is gaan overheersen. Tradities moeten in beweging zijn, anders verstarren ze. Ze verliezen het contact met het concrete leven. Dit geldt ook van de onveranderlijke leer van de kerk.

Je ontkomt aan veel problemen door de leer van de kerk te zien als een hypothese. Een hypothese maken is een vaak gebruikte, methode in de natuurwetenschap. Je weet niet hoe een en ander in elkaar zit, maar je onderstelt dat het misschien zus of zo is. Je past je hypothese toe. En dan blijkt je hypothese juist te zijn of vals. Met het resultaat kun je weer verder.

De Franse filosoof Paul Ricoeur vond ieder beeld een hypothese. Wij kennen de werkelijkheid niet. Wij kennen God niet. Alles wat we over God zeggen is een hypothese. God is te groot om te passen binnen ons denkraam. We hebben de woorden niet die God zouden kunnen vangen. Wat we zeggen over God is altijd voorlopig. We worden altijd weer ingehaald.

Dit geldt ook voor andere godsdienstige en theologische beelden. Daarom kunnen steeds weer nieuwe inzichten ontstaan, gepubliceerd en bediscussieerd worden. Het nieuwe is niet automatisch beter dan het oude, het oude niet beter dan het nieuwe. Beide zijn hypothesen. Zij mikken op de waarheid, proberen in de goede richting te gaan, maar echt weten doen wij niet.

‘Onveranderlijk’ klinkt alsof er iets absoluut is, maar God is het/de enige dat echt absoluut is. Wij leven met hypothesen. We proberen zo goed mogelijk de juiste beelden, woorden en gebaren te vinden om uitdrukking te geven in datgene waaraan we ons leven wijden, maar het blijft mensenwerk, gebroddel, hypothetisch. Er is niet zoiets als een onveranderlijke leer, een altijd geldende hypothese, die dan geen hypothese meer is. We leven niet in een burcht, maar in een stad waar het vrij ademen is en waar talloze mensen elkaar ontmoeten.