‘Het boek van Joris Luyendijk is eigenlijk tamelijk saai.’
Een paar weken geleden was ik in de boekwinkel van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ik kocht daar het boek van Joris Luyendijk ‘Dit kan niet waar zijn. Onder Bankiers’. Het kostte enige moeite het te vinden. Op die speurtocht kwam ik op het einde van een lange, smalle tafel nog drie boeken tegen over de economische crisis en alle drie hadden de dringende boodschap: ‘spaar niet’.
Ik had niet de tijd uitvoerig te bladeren in deze boeken. Maar ik zag dat de boodschap dezelfde was. Toen ik nog heel jong was had ik een spaarbankboekje, waarin ik onregelmatig iets kon laten bijschrijven. Sparen moest je als kind om iets te kunnen doen in die lange zomervakantie. Sparen moest je om de toekomst enigermate in de hand te houden. Nu niet genieten, maar sparen zodat je later kon genieten. In burgerlijke verhaaltjes werd de jonge lezer gewezen op het belang van sparen en werden andere kinderen als voorbeeld gegeven.
Deze houding, sparen, rente bij rente voegen, is nu hopeloos ouderwets. Je moet niet sparen maar uitgeven. Het geld moet rollen. De crisis, die ontstond toen mensen veel te dure huizen gekocht hadden en ze niet meer konden afbetalen, moet worden opgelost door ‘meer van hetzelfde’: door mensen te verleiden weer schulden te maken. Men gaat er vanuit dat je tot in de eeuwigheid zo kan doorgaan. Dat zal niet lukken, denk ik.
Het boek van Joris Luyendijk is eigenlijk tamelijk saai. Het bestaat vooral uit korte en langere interviews met mensen uit de financiële wereld. Het is een verschrikkelijke wereld waarin je elk moment ter plekke ontslagen kan worden zonder opgave van reden. Loyaliteit met de bank of met collega’s ontbreekt. Het is geen immorele wereld, waarin soms immorele dingen gebeuren, deze wereld is amoreel. Het denken over goed en kwaad ontbreekt totaal. De vraag of mensen te lijden krijgen door jouw jacht op geld wordt niet gesteld. Je collega’s zowel van de bank waar je werkt als die van andere banken zijn rivalen die ondanks alle vriendelijkheid als hongerige haaien naast je zwemmen.
Een tweede punt van Luyendijk is dat er uiteindelijk niemand verantwoordelijk is. We vliegen in een vliegtuig en wegens de vele schokken ga je naar de cockpit en ontdekt dan dat die leeg is. De politiek heeft haar macht over de financiële wereld al lang verloren.
Is er een alternatief? Misschien wel, en het is een alternatief waarvan we niet weten hoe dat zal uitpakken. Daarnaar wordt nu onderzoek gedaan. Het alternatief heet ‘basisinkomen’. Iedereen krijgt bijvoorbeeld € 1200 per maand. Hij/zij hoeft er niets voor te doen. Inkomen en arbeid worden dus losgemaakt van elkaar. Er zal trouwens weinig werk zijn: veel zal door robots gebeuren.
Waar komt het geld vandaan? Van de staat. In Alaska is bijvoorbeeld olie gevonden en iedereen die tenminste een jaar in Alaska gewoond heeft, krijgt elk jaar 800 tot 1000 dollar van de opbrengst. Het programma VPRO Tegenlicht liet zondag 12 april zien dat iemand in Berlijn een eigen initiatief heeft genomen. Hij heeft een stichting opgericht waaraan je geld kunt geven en waarvan je ook zonder geld te storten lid kunt worden. Elk jaar wordt er geloot en de gelukkige winnaar, vaak winnaars [dit jaar zullen het er acht zijn] krijgen een jaar lang elke maand € 1200.
Waar gaat het geld heen, hoe wordt het besteed? Wat blijkt is dat mensen het ‘gratis geld’ besteden aan beter en gezonder voedsel, aan studiekosten, aan cursussen, de ontwikkeling van eigen economische activiteiten. Maar bovenal is een belangrijk resultaat dat mensen zich minder opgejaagd voelen. Misschien wordt het basisinkomen een droom voor bankiers.
Klik op de afbeelding om de uitzending terug te kijken.