Het klooster waar ik toe behoor, heeft twee toegangen. Beide toegangen hebben een klein blauw bordje die verbieden de tuin binnen te rijden of binnen te lopen. Ondanks de strenge taal op de bordjes, stoort er zich bijna niemand aan. Als je van het ene naar het andere bordje gaat, kun je als fietser of voetgangers een aardig stukje afsnijden.
Mensen worden verontwaardigd wanneer je hen op die bordjes wijst. Iedereen op alle tijden van de dag of de nacht door de tuin laten lopen is geen optie. Als er een ongeluk gebeurd kan het klooster misschien beboet worden als eigenaar van de tuin met de bordjes. Ook kan de weg door de tuin een openbaar pad worden omdat daar ‘altijd’ mensen hebben gelopen.
Grote sociologen van de 20e eeuw zoals H. Durkheim hebben erop gewezen dat een samenleving niet kan bestaan zonder regels, verboden, en geboden. Het is mogelijk dat de cultuur begonnen is met het verbod, het gebod, het bevel. Daarmee ontstonden gemeenschappen van mensen.
We moeten ons daarbij niet een krachtige vrouw of man voorstellen die zo maar enige verboden uitvaardigt en vervolgens gehoorzaamd wordt. De verboden maken het mogelijk dat er een kring gevormd wordt waarbinnen deze verboden en geboden ontstaan. Later kunnen ze worden toegeschreven aan een belangrijke figuur uit de geschiedenis en zelfs aan het hoogste zelf.
Het hoogste kan opgedeeld worden in kleinere grootheden of ontstaat als een veelheid. Je mag of moet zelfs deze veelheid accepteren en vereren, of je moet gaan voor de ene God. Je mag wel of niet een afbeelding van God maken. Je mag hem/haar niet gebruiken om kracht bij te zetten bij de beloften die je maakt. Je moet tijd uittrekken om te rusten. Je moet opkomen voor je bejaarde ouders. Je mag niet doodslaan, niet echtbreken, niet stelen, en geen vals getuigenis afleggen. Kortom, je moet niet willen hebben wat anderen bezitten.
Er groeit een verzameling verboden en geboden. Dan steken problemen de kop op. Kloppen al die regels wel met elkaar? Moeten ze verfijnd worden? Hoe dwing je ze af? Gelden ze wel altijd? Speelt de context niet een belangrijke rol?
‘Dank voor het niet laten verrommelen van je geest’, aansporing die veel gedeeld wordt door atheïsten.
Stel, je sterft van de honger, mag je dan een brood stelen? ‘O, nee,’ schreeuwt de nooit hongerlijdende menigte. Dat is diefstal. Dat ene brood gaat langzamerhand twee broden worden, zelfs drie of vier. Is de hel niet juist geschapen om mensen die willen stelen angst aan te jagen?
Dat pakken van dat brood mag , zegt een bisschop: je kunt er zelfs toe verplicht zijn. Het gaat soms om mensenlevens. Een gebod is noodzakelijk om met andere mensen mens te zijn. Geboden zijn bedoeld om je leven vorm en richting te geven. Maar het gebod moet zo nodig veranderd kunnen worden.
En er is ook iets anders. Een gebod is dwingend. Het is een bevel. Bevelen, geboden, zijn dwingend. Volgens Elias Canetti is de eerste reactie op een bevel de vlucht. Ook als je door de vlucht ontkomen kunt aan het geweld van het gebod, blijft het bevel, het gebod, in je steken als een doorn.
Hoe kan een gebod stimulerend zijn zonder gewelddadig te zijn? Ik weet niet of je hierover een wetenschap kunt ontwikkelen. Maar mij schoot de Engelse formulering te binnen van het verbod te roken: ‘Thank you for not smoking’. Dank u dat u niet rookt. Vriendelijk, waarschijnlijk doeltreffend, een gebod dat mensen bindt.
Dank u dat u de tuin vrij houdt voor hen die zich daar willen bezinnen.