Ben je gelovig of een intellectueel? (2)

Geloven is iets minderwaardigs, iets waarvoor intellectuelen zich moeten schamen, aldus een radioreporter. Het is volgens hem een terugval naar de tijd van voor de achttiende eeuw, toen de Verlichting doorbrak. Geen Verlichting in de geest van het boeddhisme, maar de ontdekking van oplossingen van technische problemen. Het licht van de natuurwetenschappen begon te schijnen over de wereld.

Sindsdien zijn we geneigd om alles wat er om en in onszelf gebeurt te bezien in het licht van wiskundige en natuurwetenschappelijke modellen. Dat is wat voor velen ‘een intellectueel zijn’ betekent.

Veel Verlichtingsdenkers zagen God als een horlogemaker die de boel had gefabriceerd en zich daarna had teruggetrokken. God deed er niet meer toe.

De ‘intellectuelen’ hebben veel bereikt. Ze kunnen als we willen een regelmatige transportdienst op de maan gaan onderhouden. Men praat over mijnbouw op de maan en op Mars. In de toekomst zal het mogelijk worden een planeet als Mars te koloniseren. Verouderde lichaamscellen vervangt men dan door nieuwe.

Kortom: we zingen internationaal het lied van de Verlichting: ‘De begeerte heeft ons aangeraakt’ (een regel uit de Internationale). We gaan over alle grenzen heen, niets is onmogelijk.

We geven deze overtuiging de volgende generatie mee. We verspreiden haar over heel de wereld. Dat kan niet moeilijk zijn, omdat we het gelijk aan onze kant hebben. In de geest van de evolutieleer van Darwin kunnen we verwachten dat heel de wereld zich verder ontwikkelt. In de toekomst zal iedereen denken zoals wij.

Er is wel iets verontrustend. Het kan ons niet ontgaan dat wij, intellectuele westerlingen, op een feestelijke cruiseschip rondvaren met onze natuurwetenschappelijke verlichting, maar dat de rest van de wereld eerder toenemend gelovig wordt dan ongelovig.

Zijn het niet de ‘intellectuelen’ die een tunnelvisie hebben? Ze gaan verder in hun verlichte tunnel en alles wat daarin niet past wordt afgewezen als onzin, fantasie, onbestaanbaar.

Het is waar dat er veel kaf zit tussen het koren. Geloof kan mensen knechten en geweld aandoen. Geweld is misschien het belangrijkste thema in de geschiedenis van godsdienst en maatschappij. Het is daarom van belang het hoofd te gebruiken, kritisch te zijn, zelfs zakelijk.

Gelovige ervaringen zijn niet allemaal hetzelfde. Op vele malen en op velerlei wijze zijn mensen aangesproken door ‘iets’ of ‘iemand’ die/dat hen te boven ging. Soms is het maar eenmaal in het leven dat een dergelijke ervaring plaatsvindt. Die ene keer blijkt genoeg voor degene die haar ontvangt om heel zijn/jaar leven uit te putten.

1 januari 2016. Ochtend.

Een mystica als Teresia van Avila is zo overtuigend omdat ze zo nuchter is. Wanneer je in de keuken staat om te koken en af te wassen, moet je dat ook doen. Dan is er geen tijd en ruimte om extases of visioenen te krijgen. Ze blijkt zich ervan bewust te zijn dat de beelden die ze in haar visioenen krijgt van Jezus aan haar aangepast zijn, een psychische oorsprong hebben, beelden blijven en niet een bovenaardse werkelijkheid weergeven. Ze is niet verbaasd dat medezusters door haar worden ‘besmet’ en eveneens visioenen en extases krijgen.

De meeste geestelijke ervaringen zijn bescheiden. Ze komen niet met een overdonderend geweld, maar als een zachte avondbries. Ze zijn vaak intiem. De ontvanger zal er maar weinig over zeggen, maar ze draagt zijn verdere leven.

De ervaring van een ruimte kan zo’n ervaring zijn. Een kerk, oud of nieuw, een fabriekshal, de wijde natuur… de ruimte kan ons plotseling verwijzen naar wat meer is dan wijzelf.

Indringend kan de ervaring zijn te kunnen vergeven, kwijt te kunnen schelden, – materiële of morele schulden – en/of vergeven te worden. Het verleden verandert, er komt een nieuwe toekomst, een wereld verandert. Zelfs een intellectueel zou dit kunnen beamen.