Haastig liep ik door de binnenstad van Amsterdam samen met een katholiek theoloog naar een vergadering in de Rode Hoed. We waren nog niet binnen of de protestante voorzitter riep naar ons: ‘Hebben jullie de nieuwe encycliek van de paus al gelezen?’ De paus was toen nog Johannes Paulus II. ‘Wij lezen die niet’, riepen we in koor.
We namen de encyclieken destijds minder serieus dan de protestante voorzitter. We namen er kennis van, maar konden in het pastoraat weinig met de moeilijke teksten, waarin Johannes Paulus II vooral zichzelf citeerde.
De nieuwe brief ‘Amoris Letitiae’ – een ‘aansporing’ genoemd – van paus Franciscus ademt een andere geest. Misschien is dit belangrijker dan de tekst. Het lezerspubliek dat de paus voor zich ziet, zijn de jonge mensen van nu. Een tekst om langzaam door te lezen. Tegelijk is de tekst bedoeld om verslag te doen van de conclusies van de twee synoden die als onderwerp het gezin hadden. Bovendien was paus Franciscus er kennelijk op uit een brug te slaan naar de bewonderaars van Johannes Paulus II, die om de haverklap geciteerd wordt.
Ik weet niet of veel jongeren de Aansporing zullen lezen: in de huidige vormgeving meer dan 260 bladzijden. Het is een vrome tekst met hier en daar wat inlegkunde. De paus zegt dat Jezus niet opgegroeid is in een verstikkende omgeving. Maar we weten van die opvoeding niets af en Marcus 6,3, waar Jezus’ broers en zussen worden genoemd, wordt hier niet geciteerd.
Veel belangrijker is dat de paus een sfeer van welkom wil scheppen; hij staat als het ware aan de deur van de kerk om iedereen welkom te heten. Niemand wordt uitgesloten. Althans… Velen van ons mogen wel het kerkgebouw binnen, maar niet ter communie. Want we zijn praktiserende homoseksuelen of gescheiden mensen.
Ik vind dat vreemd: wel naar de kerk, niet ter communie. Wreek zich hier de gewoonte van de achttiende en negentiende eeuw waarin mensen wel naar de kerk gingen, maar hoogst zelden ter communie? De vraag was immers: ben je wel waardig de communie te ontvangen? Welnu, de genoemde groepen duidelijk niet.
Klik op de afbeelding voor een link naar de Engelse versie van het document.
Ik denk dat de liturgie, het vieren van de eucharistie, het horen bij de kerk, het sacrament van het huwelijk en de oecumene opnieuw doordacht moeten worden, en liefst zo dat mensen met een verschillende achtergrond elkaars geloof accepteren. Wat is de zin van het naar de kerk gaan, dat wil zeggen naar het kerkgebouw, en niet ter communie gaan? Het gebouw is er toch allereerst, zij het niet uitsluitend, voor het vieren van de eucharistie?
Ook hier maakt de paus een opening: de priester kan toestemming geven om ter communie te gaan. Op welke gronden blijft onduidelijk. En waarom mogen de betreffende mensen niet zelf die beslissing nemen? Zij maken toch evenzeer deel uit van het volk van God?
Het zou me niet verbazen als de gelovigen gaan ’stemmen’ met hun voeten. Dat meer en meer nu uitgesloten mensen toch ter communie zullen gaan. En dat dit een vloedgolf wordt die niet in te dammen is. Dan ontstaat er ook ruimte voor een nieuw nadenken. Dit zal niet gemakkelijk zijn. Het klinkt als een titanenarbeid. Maar als de barmhartigheid de leidende gedachte wordt, kunnen ontwikkelingen snel gaan.