Prof. Albino Barrera, dominicaan en hoogleraar economie, momenteel te gast in Nijmegen.
Soms kom je werelden tegen waarvan je niet wist dat ze bestonden. Zo herinner ik me dat ik bij een ven in een oeroud Pools bos van de zon lag te genieten, toen plotseling een grote man verscheen met een waterschep. Hij trok flinke laarzen aan en begon met zijn schep door het water te lopen.
Ik vroeg hem in mijn beste Pools – dat bleek Engels te zijn – waarom hij met die schep door het water ging. Hij vertelde me dat hij uit was op watermijten. Hoeveel waren er daar van in dit ven? Wie wil dat weten? Vroeg ik. Mensen van overal in Europa, zei hij. En het centrum en verzamelpunt van dit gebeuren was Amsterdam.
Dat mijn geboortestad hoofdstad was van het Europese watermijtenonderzoek was nieuw voor mij. Er bestond dus een heel netwerk van mensen die zich met watermijten bezig hield. Ze hadden hun eigen vragen, onderzoeksmethoden, hun onderlinge contacten, en waarschijnlijk internationale congressen. Ze gebruikten een eigen taal, geen volledige taal, maar woorden en uitdrukkingen die aan buitenstaanders onbekend zijn.
Zulke werelden zijn talrijk.
Bouwakkers hebben een eigen taal, zeelui, acteurs, boeren, handelaars, bankiers, kerkelijke ambtsdragers, woonwagenbewoners – ik som er maar enige op in een willekeurige volgorde. Ze zijn handig voor de groep die deze talen gebruikt, ze zijn een soort steno.
Laatst deed ik een nieuwe ervaring op. Een ontmoeting met een Amerikaanse Dominicaan die een taal sprak van ongeveer zeven eeuwen geleden, de taal van Albertus de Grote en Thomas van Aquino, van Bonaventura en Franciscus. In die tijd vervulde Latijn de functie die nu het Engels heeft.
In feite sprak hij geen Latijn, afgezien van enige uitdrukkingen die hij meteen vertaalde. Maar heel zijn betoog had goed in de dertiende eeuw gehouden kunnen worden. Hij ging in op de vragen van die tijd betreffende God, ethiek en economie. De economie had zijn grote belangstelling, want volgens hem kon je situatie in de wereld veranderen door iets te veranderen in de economie. Via de economie kon je veel sneller iets bereiken dan door louter prediking.
Ik betwijfel dit. Dit ‘iets’; dat de situatie verandert heeft meestal een lange incubatietijd nodig en wordt pas gezien als belangrijk wanneer het al een tijd toegepast wordt. ‘Iets’ veranderen en dat liefst snel doen riekt naar een staatsgreep of machtsgreep. Over het algemeen zijn mensen niet gelukkiger geworden door snelle veranderingen die door een groepje werden afgedwongen.
Wat mij het meest verbaasde, was zijn geloof dat je door een taal te spreken van eeuwen geleden aansluiting kan vinden bij de economische vragen van nu. Ook de hedendaagse vragen en twijfels over God kun je niet beluisteren, laat staan beantwoorden met alleen begrippen van de dertiende eeuw.
Thomas van Aquino o.p. (1225-1274), verbeeld door Andrea di Bonaiuto, 1366.
Thomas van Aquino en zijn tijdgenoten zagen de wereld als een verzameling losse eenheden die gedomineerd werden door de wet van oorzaak en gevolg, effect. Hun relaties met elkaar en met de natuur waren bijkomstig. Wij zien de wereld veeleer als een vloeiend gebeuren, waarbij de relaties allerbelangrijkst zijn. Mensen en dingen zijn knooppunten van relaties.
Ik geloof niet dat je deze twee visies op de wereld zo kunt gebruiken dat de vragen die zich voordoen in de ene visie opgelost worden door de vragen en twijfels van de ander. De vreemde wereld van de mijten past bij onze wereld. Maar ik zie niet hoe een middeleeuwse wereld de vragen van nu kan beantwoorden. Ze kan hoogstens een historisch perspectief geven.
God is niet almachtig, zoals de middeleeuwen dachten. God is liefde. Als je van iemand houdt, wil je geen macht over de geliefde. De relaties tussen God en mens zijn rijker dan die van alleen oorzaak en effect. De mijten leren ons misschien meer dan de oude godsbewijzen.
*
Prof. Albino Barrera sprak op 20 mei in Nijmegen over een dominicaanse visie op economie, een lezing georganiseerd door het Dominicaans Studiecentrum DSTS en hetNijmeegs Instituut voor Missiewetenschappen (NIM).
Hij spreekt op 26 mei opnieuw in Nijmegen: Waarom de Bijbel lezen als we Piketty hebben?