De zondebok van de sociaal-democratie

In deze vastentijd lees ik dit jaar niet de gebruikelijke teksten van de profeten, maar teksten uit de Wijsheidstraditie.

Na de verkiezingsnacht las ik in het boek Prediker: ‘Niet altijd winnen de snellen de wedloop of de dappersten de oorlog. Het zijn niet altijd de wijzen die te eten hebben, de verstandigen die rijk worden of de deskundigen die bijval krijgen. Alles hangt af van tijd en toeval.’ (9:11)

Opmerkelijk dat mensen in de PvdA na de verloren verkiezingen om het afreden van de voorzitter riepen, met onder meer als argument dat iemand geofferd moest worden. Dit is een teruggrijpen naar het heidense verleden.

Dat is een relativerende opmerking waarmee het boek Prediker vol mee staat. Het is een klein wonder dat dit boek deel uitmaakt van het Oude Testament.

Zo een relativerende opmerking kunnen we goed gebruiken na deze uitslag van de verkiezingen. Maar er is meer. Het ziet er naar uit dat het geloof in het individualisme, de verkondiging van de autonomie van de mens, weer groter is geworden. De partij die het socialisme vertegenwoordigde – eerlijk delen, vergeet niet de solidariteit, samen sterk, de grootste moet de zwaarste lasten – is gereduceerd tot een klein groepje.

Niet verbazingwekkend dat iemand al heeft voorgesteld de partij op te heffen en een fusie aan te gaan met andere partijen. Moeilijk zo een fusie, misschien wel ongewenst.

Het socialisme is meer dan een politieke partij, het is bijna zelf een levensbeschouwing. Mensen met verschillende godsdiensten en levensovertuigingen, met een verschillende culturele achtergrond, komen samen rond grote vraagstukken zoals die van rijk en arm, van gelijkheid en rechtvaardigheid, van emancipatie en democratie.

Er zijn andere linkse partijen, maar ik heb de indruk dat zij opkomen voor meer los van elkaar staande ideeën die je naar voren brengt naar gelang de omstandigheden waaronder stemmenwinst – of verlies. Dat maakt deze partijen levendiger, wendbaarder, veranderlijker.

De PvdA kan soms de indruk wekken een moederkloek te zijn die over haar kuikens waakt en weet wat het beste voor hen is. Het zal heel pijnlijk geweest zijn te moeten verhuizen van een ruime vergaderzaal in het Tweede Kamergebouw naar een ‘gewone’ kamer.

Lodewijk Asscher na de verloren verkiezingen.

Het aantal partijen is weer toegenomen. In de komende jaren komen er misschien nieuwe opsplitsingen bij. Dat weerspiegelt de fragmentatie in de maatschappij. Ieder van ons wordt een kleine autonome planeet die om zichzelf heen draait. Dat kan niet goed gaan.

Hoe voorkomen wij heftige botsingen? Hoe werken we samen? Hoe houden we het geweld in toom?

De Engelse wijsgeer Thomas Hobbes (1588-1670) meende dat een staat ontstond doordat de burgers unaniem het gebruik van geweld toevertrouwden aan de soeverein. Het geweld in de samenleving wordt zo bedwongen door geweld. De staat heeft het monopolie van het gebruik van geweld. Wanneer de staat geweld gebruikt, is het geweld legitiem.

René Girard (1924-2015) brengt naar voren dat vrede, dus ook die van de staat, tot stand komt doordat mensen een van hen de schuld geven van de onvrede en de ‘schuldige’ gezamenlijk de dood injagen, een actie die later wordt vervangen door een ritueel, namelijk dat van een offer.

Het is opmerkelijk dat mensen in de PvdA na de verloren verkiezingen om het afreden van de voorzitter riepen met onder meer als argument dat iemand geofferd moest worden. Alleen zo kon de partij weet heel gemaakt kunnen worden.

Dit is een teruggrijpen naar het heidense verleden. Geconfronteerd met een mogelijke chaos, met een mogelijk uiteenvallen van de partij, doet men een beroep op de aloude zondebok. Zo hoopt men de solidariteit te bevorderen.

Dezelfde roep om een offer kan klinken wanneer de fragmentatie in de maatschappij maar blijft toenemen. Wie worden de slachtoffers? De moslims of de christenen of toch weer de joden? Of ‘de wetenschappers?

‘Alles hangt af van tijd en toeval’ zegt Prediker. Deze eenvoudige opmerking kan helpen om geen slachtoffers te maken.

Delen:

2 Comments

Opgeslagen onder Geloven vandaag

2 Responses to De zondebok van de sociaal-democratie

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *